Charlotte

FRANS WEISZ
Studeerde eerst aan de Amsterdamse Filmakademie en aan het romeinse Centro Sperimentale de Cinematografica. In 1965 behaalt hij met zijn EEN ZONDAG OP HET EILAND VAN DE GRANDE JATTE verschillende prijzen. Vervolgens komen nog enkele kortfilms, een multiple-screen-show voor Osaka '70 en 5 langspeelfilms, zoals HET GANGSTERMEISJE ('67), DE INBREKER ('72), NAAKT OVER DE SCHUTTING ('73), ROOIE SIEN ('75) en HEB MEELIJ JET ('76). CHARLOTTE kan de uiteindelijke terugkeer betekenen, want de film werd al te Venetië, Berlijn en Toronto vertoond.

CHARLOTTE is de eerste Nederlandse film die erin slaagt om te ontsnappen aan Nederland, om werkelijk internationaal te zijn. En dat ligt er niet alleen aan dat de film Engels of Duits gesproken is dat hij zich afspeelt in Berlijn en Zuid-Frankrijk, of dat de hoofdrollen gespeeld worden door buitenlandse acteurs - dat is allemaal al eerder gedaan door andere Nederlandse regisseurs. Maar deze film staat ook qua maakwerk, als een verhaal verteld in beeld en geluid, op een heel ander niveau dan we hier gewend zijn. CHARLOTTE lijkt het werk te zijn van een goede Franse of Italiaanse regisseur. "Ik wil nu een kleine, moeilijke film maken, als revanche op JET, om mijn oude vrienden niet meer teleur te stellen. Een goede arthouse-film, zoals de film over CHARLOTTE SALOMON waar ik nu aan bezig ben met Judith Herzberg." (1975)

Het startpunt voor deze film was de serie van zo'n duizend gouaches (waterverfschilderijen), van de in de oorlog omgekomen, jonge Duitse schilderes Charlotte Salomon, waarin zij haar eigen leven heeft weergegeven. Het zijn eenvoudige, sterke afbeeldingen waarin vaak ook teksten zijn geschreven; het geheel laat zich lezen als een ongebruikelijk en zeer dramatisch stripverhaal. Haar levensverhaal speelt zich af tegen de achtergrond van opkomend fascisme, oorlogsdreiging en jodenvervolging. Charlotte, een joods meisje, ontvlucht vlak voor het uitbreken van de oorlog Berlijn, waar een deel van haar familie achterblijft, en reist naar haar grootouders in Zuid-Frankrijk. Daar wordt zij, enkele jaren later, toch door de Duitsers opgepakt en naar Auschwitz getransporteerd. Maar in het scenario van schrijfster Judith Herzberg en Weisz, is het thema van de jodenvervolging slechts een dreiging op de achtergrond. De oorlog, het nazisme, en alles wat daarmee te maken heeft, wordt met uiterste terughoudendheid getoond en Charlotte's einde in Auschwitz vernemen we alleen uit een eindtitel. Dit verhaal is niet bedoeld als nieuwe variant op de geschiedenis van Anne Frank, waarmee het snel dreigt te worden vergeleken. CHARLOTTE is in de visie van de scenarioschrijvers een verhaal geworden over de ontwikkeling van een meisje van een gesloten en onzeker kind naar iemand die zich heeft leren uitdrukken.

Zij doet het laatste: ze schildert een complete terugblik op haar Berlijnse jeugd, onder de titel "Leben oder Theater?". Herzberg en Weisz zijn overal zo dicht mogelijk bij de werkelijkheid gebleven, zoals zij die middels een uitvoerige research hebben gereconstrueerd. Hun eerste bron was het werk zelf, dat door Charlotte's ouders na de oorlog werd teruggevonden en tenslotte ondergebracht in het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Aldaar woont getuigen uit dit waar gebeurde verhaal in leven. En in Frankrijk werkt een theatergroep nu nog volgens de technieken van zangpedagoog Daberlohn, die zo'n grote invloed op Charlotte had. CHARLOTTE vertelt eigenlijk twee verhalen tegelijk: een liefdesgeschiedenis in het verleden en een groeiproces in het heden. De background informatie over de periode en de personages blijft vrij beknopt, de combinatie met de flash-back structuur vereist een vrij grote aandacht van de kijker; maar van onduidelijkheden in het verhaal kan er nergens sprake zijn. CHARLOTTE is wel een voorbeeld van werkelijk subtiel scenarioschrijven, in een stijl die in zijn compactheid meer op poëzie lijkt dan op proza. Het is ook concreet te merken aan de dialogen: die zijn opvallend geconcentreerd. Nooit losse wegwerpzinnetjes, voortdurend gevoelige teksten, echter zonder dat het theatraal of gezwollen wordt; een mooi soort taal.

Het tweede opvallende punt aan de vorm is de consequente, vloeiende filmstijl: warme beelden in een heel mooi doorlopende montage. Dit is een film waarvan de hartstocht zichtbaar is geworden in de filmstijl, een film vol 'gloeiende hoofden’, die als één geheel gecomponeerd lijkt te zijn. Camerawerk, montage en muziek worden hier gebruikt als zelfstandige elementen, die evengoed kunnen meehelpen om het verhaal te vertellen als het plot of de dialogen. De manier van filmen van Weisz (lichteffekten, kamera-zwenkingen) is men zo langzamerhand in Nederland kwijtgeraakt. Weisz bereikt met zijn kamerabewegingen een ritme, een meeslependheid die door de muziek nog versterkt wordt. De kamera mag hier meespelen en de film wordt er beter van. Het is bijna twintig jaar geleden dat men nog bij onze noorderburen iets opvallends durfde doen met kamera en montage. Nu wordt er zogezegd efficiënt gefilmd - de invloed van TV-stijl is nu omnipresent. Moge CHARLOTTE, behalve een doorbraak voor Frans Weisz, voor de Nederlandse film het begin betekenen van een herwaardering van de filmvorm.