Fontamara (Fontamar)

CARLO LIZZANI
Geboren in 1917, behoort Carlo Lizzani reeds tot de oudere generatie van de hedendaagse Italiaanse kineasten. Carlo Lizzani werd bekend in de na-oorlogse bloeitijd van het Italiaanse neo-realisme waar hij enerzijds als kriticus en essayist lauweren verdiende maar waar hij ook anderzijds zich verdienstelijk maakte als scenarioschrijver en assistent-regisseur. Zijn eerste film was tevens de eerste doorbraak van Gina Lollobrigida en zijn films zijn kenmerkend door steeds de terugkerende jaren van het fascisme als achtergrond. Nog steeds aktief aan het filmen, bewijst Lizzani nog altijd zijn veelzijdigheid door het direkteurschap van het filmfestival van Venetië aan te nemen op het moment dat dit alle glorie van vroeger verloren had.

Fontamara
Films over het fascisme hebben vaak het nadeel dat ze het onderwerp dat ze willen aanklagen tegelijk ook weer fascinerend maken. Het kwaad dat ze willen veroordelen krijgt ook iets aantrekkelijks en het publiek mag meesnoepen van die verboden vruchten. Er zijn maar weinig regisseurs die die val maar weten te vermijden. Zo één is Carlo Lizzani.

Zijn film FONTAMARA speelt zich af in de jaren dertig en gaat over een plattelandsdorpje dat met Mussolini's Nieuwe Orde te maken krijgt. De elektriciteit wordt afgesneden, de loop van een beek die de toch al nauwelijks vruchtbare grond moet bevloeien, wordt verlegd en de dorpsbewoners komen hiertegen langzaam maar zeker in opstand. Op instigatie van de plaatselijke grootgrondbezitter wordt er een stel fascisten uit de stad opgetrommeld om met geweld de protesten de kiem in te smoren.

Lizzani geeft in FONTAMARA een helder historisch fresko van het leven in een dorp dat ekonomisch ten dode is opgeschreven. Maar tegelijk wil hij ook de ontwikkelingsgang van een gemankeerde revolutie weergeven.
(uit "Het Parool" van 7 augustus 1981).

Lizzani heeft van FONTAMARA niet een puur politieke film gemaakt. Hij had zich daar gemakkelijk toe kunnen laten verleiden. Maar de film verbeeldt in de eerste plaats de schrijnend armoedige omstandigheden waaronder de boeren moeten leven. Ze bezitten slechts harde onvruchtbare rotsgrond om hun gewassen op te verbouwen. Door af en toe lange shots in te lassen van eindeloze met keien bezaaide heuvels, waarover de dorpelingen als nietige figuurtjes rond scharrelen illustreert Lizzani hun ellende. Hij laat zien hoe ze hun heil zoeken bij een soort katolicisme dat dezelfde magische gebruiken vertoont als het gemiddelde heidense bijgeloof. Oorzaak van hun armoede zijn in de eerste plaats het bestuur van de streek en de bezitters van de vruchtbare grond in het dal. Deze bezittende klasse wordt met raad en daad bijgestaan door de aanhangers van de fascistische partij. En zo raakt Lizzani aan het onderwerp dat hem toch het meest lijkt aan te spreken: de tekening van de opkomst van het fascisme.

Het schreeuwerige melodrama dat het eerste gedeelte van de film kenmerkte, maakt plaats voor een haarscherp indrukwekkend beeld van de lijdensweg van iemand die weet dat hij gaat verliezen, maar die tegelijkertijd overtuigd is van de zin van zijn offer. De aanstellerige fotografie wordt vervangen door een manier van registreren die bewijst dat Lizzani veel geleerd heeft in zijn neo-realistisch verleden en die lessen gelukkig niet is vergeten.
(uit "NRC-Handelsblad" van 7 augustus 1981)