Les demoiselles de Wilko (Panny z Wilko)

Panny z Wilka/Les demoiselles de Wilko (1979) is een Pools-Franse produktie en het jongste werkstuk van de meest prestigieuze Poolse cineast Andrzej Wajda, de topfilmer van o.m. As en Diamant, Het Berkenbos, De bruiloft, De man uit marmer en Zonder verdoving. De romantiek heeft in het oeuvre van Wajda steeds een grote plaats ingenomen; in twee recentere werken met name De man uit marmer en Zonder verdoving stond het publiek-sociaalkritische sterk op de voorgrond. In zijn laatste werkstuk grijpt de Poolse filmmaker opnieuw naar de Pools romantische geesteshouding uit zijn vroegere werken.Tussen Panny z Wilka en Brzezina (Het berkenbos, 1970) vallen gelijknissen, maar ook verschilpunten waar te nemen. Dat er tussen die twee films een verwachtschap bestaat is zo maar geen toeval, want ze zijn alle twee gebaseerd op een novelle van de eminente Poolse schrijver Jaroslaw lwaszkiewicz. Deze in de verfijnde sfeer van de Westerse beschaving grootgebracht thans 85-jarige Poolse schrijver gaf het beste van zichzelf in korte verhalen en novellen. Heel zijn literair werk is doordrongen van humanisme en klassieke schoonheid, cirkelt rond de thema's van de fascinering door de dood en de schoonheid van mens, natuur en kunst, zodat in navolging van de titels van een monografie aan deze Poolse romancier gewijd, kan worden gezegd dat diens oeuvre zich beweegt tussen Eros en Thanatos. Wajda houdt erg veel van lwaszkiewicz' «intense verhalen vol verwelkte schoonheid» en Het berkenbos en De jongedames van Wilko beschouwt hij als de beste novellen van de schrijver. Mede door het onverwachte sukses van zijn film Het berkenbos ging Wajda uiteindelijk over tot de verfilming - een lang gekoesterd plan - van de jongedames van Wilko. Het berkenbos noemt de Poolse filmauteur een lente-film, De jonge dames van Wilko een herfstfilm. In eerstgenoemde film, aldus de kineast, voelt men de alomtegenwoordigheid van de natuur en de dood en vormen de twee broers en het meisje een vrij duidelijke driehoek. In laatstgenoemde film is het allemaal wazig, meer in elkaar vloeiend, raadselachtiger. Het berkenbos is meer schilderij, De jongedames van Wilko meer akwarel, aldus Wajda. Zoals Brzezina speelt Panny z Wilko zich af in Polen tussen de twee wereldoorlogen in. Het is het verhaal, 1929 gedateerd, van een vijfendertigjarige man Victor Ruben (Daniël Obbrychski, Wajda's lievelingsakteur). De man is ziek en de dood van zijn beste vriend brengt in hem een zware schok teweeg. Om zijn psychische en fysieke inzinking te boven te komen, vertrekt Victor op doktersadvies naar het platteland, meer bepaald naar het landgoed van zijn oom en tante. Niet ver daar vandaan ligt het gehucht Wilka, waar de mooie villa is gelegen van de zes zussen met wie Victor voor de Eerste wereldoorlog gelukkige vakanties doorbracht. Op de Jongste Tunia na, die nog een klein kind was, waren al die bekoorlijke zussen op Victor verliefd. Fela, waaraan de jongeman het meest gehecht scheen te zijn, is ondertussen gestorven. De andere zusters Jula, Jola, Zonia, Kazia en Tunia zijn ofwel gehuwd, gescheiden of ongehuwd en wonen nog altijd in de villa van toen. Victor poogt met zijn geïdealiseerde jeugdherinneringen opnieuw de omstandigheden, de sfeer en de gevoelens van toen te doen herleven. Tevergeefs. De konfrontatie door de vluchtige heropleving heen van een vervlogen jeugd brengt hem tot het inzicht dat de tijd niet stilstaat. Op de intussen volwassen geworden Tunia na zijn de andere zusters ouder geworden en is hun bekoorlijkheid verwelkt en schoonheid getaand. Zij zijn veranderd zoals hij ook een ander mens is geworden door zijn leven in Warschau en zijn ervaringen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Vertwijfeld en wanhopig, overmeesterd door een gevoel van teloorgang en dood keert hij naar Warschau terug.