Satansbraten (Satan's Brew)

"Satansbraten" werd door de kritiek hard aangepakt, waarop Fassbinder reageerde: "Ik moet toch het recht hebben mij zo te verwezenlijken dat het mijn ziekten en mijn wanhoop beantwoordt. Ik heb de vrijheid nodig over mijzelf in het openbaar te reflekteren." Het is een pijnlijk ervaring voor hem geworden, want zonder het te willen is het één van zijn persoonlijkste films geworden waarin veel van zijn eigen twijfels, gedachten en pijn is komen te zitten. En "Satansbraten" is misschien wat minder grappig uitgevallen dan de bedoeling was. Er schijnt weinig waardering en begrip voor de personages meer te zijn en Fassbinder lijkt een mensenhater te zijn geworden.

In de volle bioskoopzaal van de Cinemanifestatie van Utrecht klinkt gegrinnik en daverend gelach. Dat is een zelden voorkomend verschijnsel bij een film van Fassbinder. Opvallend is dat de sfeer in Utrecht tegengesteld is aan die van de zaal op het Filmfestival van Mannheim. Daar stonden de gezichten grimmig en was een opgekropte woede te bespeuren, die zich later op het hoofd van de aanwezige Fassbinder ontladde.

Met zijn kontroversiële klucht SATANSBRATEN raakt Fassbinder het (zijn eigen?) kunstenaarschap stevig onder de gordel. "Kunstenaarschap is gelijk aan fascisme" luidde een van zijn verdedigingskreten in Mannheim. "Normale mensen, voor zover die bestaan, houden kunstenaars toch alleen maar voor afschrikwekkende wezens. De film gaat ook over de vormen van fascisme zoals die dagelijks in het leven van de burgerman voorkomen. Het geldt niet alleen voor kunstenaars." Het begint al met de titel van de film. De S van Satanbraten heeft duidelijk dezelfde vorm als het SS-teken uit Hitlers tijd. Daarna verschijnt de hoofdpersoon, de dichter Walter Krantz in het kantoor van zijn werkgever. Hij wil een nieuw voorschot, maar hij vangt bot. Uit wraak plast hij in de benzinetank van de auto van de uitgever en geeft de Hitlergroet, wanneer deze wegrijdt. Van het geld dat Krantz van zijn vrienden, vriendinnen, bewonderaarsters en zelfs zijn bejaarde ouders aftroggelt onderhoudt hij zijn vrouw, met wie hij veertien jaar getrouwd is, en zijn achterlijke broer die op vliegen valt.

De dichter blijkt met zijn vroegere, revolutionair geïnspireerde werken roem te hebben verworven, maar sinds drie jaar is zijn poëtische potentie opgehouden en hij konpenseert dat op sexueel gebied. Alleen niet bij zijn eigen vrouw. De wanhoop nabij, probeert hij inspiratie te putten uit het levensverhaal van het hoertje Lana. Dit resulteert in een gedicht dat al blijkt te zijn geschreven door de in 1936 overleden dichter Stephan George. Krantz wordt daarop attent gemaakt, maar gaat zich toch meer met de overleden dichter identificeren. Hij neemt diens autoriteit over, organiseert salons met gehuurde gasten die hem in aanbidding moeten aanstaren wanneer hij uit het werk van George voorleest en hij doet zelfs een vergeefse
poging de homosexualiteit van George te imiteren.

Het keerpunt komt wanneer Krantz door de vrienden van het hoertje in elkaar wordt geslagen. Hij blijkt daar behagen in te scheppen hervindt zichzelf en blijkt weer in staat om te schrijven. Het rezultaat is het boek "Kein Feier für den toten Hund des FUhrers". Zijn uitgever neemt het hem in dank af.

Fassbinders film is een bizarre klucht. De personen lijken op figuren die in een poppenkast thuis horen. Ze hebben dezelfde elementaire reaktiepatronen als een Jan Klaasen, Katrijn, de agent en de dood. Wanneer de een de ander agressief benadert, dan reageert deze zich af op een derde persoon. Het verschijnsel idool en fan wordt tot in het absurde doorgedreven. Krantz zegt bijvoorbeeld tegen een aanbidster: "Ik vraag niet, ik beveel; ik ben belangrijker dan jij, ik ben een dichter. " (uit "Het Parool")