Swastika

Deze film beschrijft Nazi-Duitsland, Hitler en het Fascisme zoals vele anderen dat pogen te doen, op basis van dokumenten uit de tijd. Op het eerste gezicht dus niets bijzonders, zou men kunnen denken. De manier waarop deze materie echter behandeld wordt maakt van de film een unieke prestatie: de film dwingt de kijker mee te reizen, deel te nemen aan een tragische odysse doorheen het Duitsland van de dertiger jaren. Eerst wordt de kijker-reiziger gekonfronteerd met wat Hitler en de Nazi's zouden gewild hebben wat hij zag: een verenigd ras van Uebermenschen, bouwend aan een sociaal Utopia, onder het stralend gezag van een charismatisch supergenie. Vervolgens wordt de kijker binnengeleid in de wereld die elke Nazi wou zien maar nooit te zien kreeg: de privé-wereld van hun Messias, Hitler. Dit filmhoofdstuk is zonder meer verbluffend en de mensheid mag de makers van deze film oneindig dankbaar zijn dat zij op het spoor kwamen van dokumenten die deze zijde van Hitler tonen als nooit voorheen! Hitler in privé? Absoluut geen monster, geen psychopaat, geen briesende katastrofe. Maar een doodordinair, weinig expansief, vaal mannetje, een saai, onaangenaam, miezerig figuur, houterig, triestig, koddig in zijn betekenisloosheid en fatsoen. Dit beeld van Hitler komt ongewoon scherp en echt over. De dokumentatiekern voor dit portret zijn 16mm-opname van Eva Braun, Hitlers verloofde, onuitgegeven opnamen die Mora en Becker na jaren intens speurwerk hebben ontdekt en bemachtigd, en die nog nooit openbaar vertoond werden. Al die opnamen hebben iets lulligs, iets ontwapenends: het komt in je hoofd niet op dat het juist die mensen waren die miljoenen levens op hun geweten hebben. Eva Brauns filmpjes, waarvan er verschillende in kleur zijn, worden met extreme zorg geprezenteerd. Duitse liplezers werden er bijgehaald om precies de gesprekken te rekonstrueren, om die achteraf zo echt mogelijk te synchronizeren.

Dit alles, het uiteindelijke beeld van Hitler en Nazi-Duitsland, de gewone kleine menselijkheid van Hitler en de zijnen, doet bij de kijker de neiging opkomen alles: te begrijpen, alles te aanvaarden; je voelt aan de lijve hoe makkelijk je weerstanden toen zouden gesmolten zijn. Op dat ogenblik - alles wordt aanvaardbaar - slaat het verloop van de film drastisch om: de vers overtuigde toerist in het Wonderland van Hitler ziet de afschuwelijke rest van het verhaal: de Joden, de slachtoffers, de ultieme slachtoffers: de Duitsers zelf.

SWASTIKA een film die meer dan welke film ook laat zien en voelen dat de broeikas van het fascisme en het fenomeen Hitler het kleinburgerlijke, zielige fatsoen is. Het Duits Nazisme mag dan niet voor letterlijke herhaling vatbaar zijn: als je af en toe de hakenkruisen wegdenkt komen bepaalde situaties verontrustend bekend voor … SWASTIKA een epos, het episch resultaat van jaren moeizaam archiefwerk en speurtochten. SWASTIKA een must voor ieder die ook maar een beetje belangstelling heeft voor wat in de Westerse Kultuur eigenlijk allemaal mogelijk was en is.