Der Händler der 4 Jahreszeiten (The Merchant of Four Seasons)

Deze tekst is weergegeven zoals oorspronkelijk neergeschreven in de festivalbrochure van 1974.

Verhelderend voor de anti-bioskoop-gedachte in het denken der Jonge Duitse Filmers is het 'optreden' van Rainer Werner Fassbinder. In het algemeen kan men van hen zeggen dat hij bekende clichés nieuw leven inblaast en mee laat spelen op een manier die vervreemdend werkt, dus niet onze kijkgewoontes volgt. Waar je het meest aan moet wennen is het ontbreken van elke nadruk van akteren. Dramatische scènes komen echt koel over en melodramatische accenten worden vanzelfsprekender, blijken ons meer te liggen dan wij meestal toegeven.

Elke nieuwe film van Fassbinder (hij heeft er al een stuk of twaalf gemaakt) draagt duidelijk zijn persoonlijke stijl. Wie meer films van hem heeft gezien leert dat men door deze films moet heenkijken om een niet malse kritiek op hedendaagse vormen van samenleving te ontdekken. 'Der Händler der vier Jahrgezeiten' (De Groenteman) bijvoorbeeld werkt als een trieste registratie van het alledaags leven van een kleine burgerman, wiens dromen en verwachtingen zijn aangepast in een huwelijk met een gefrustreerde en berekenende vrouw. Fassbinder zelf noemt de film een melodrama. Hij wenst een herwaardering van dit miskende begrip. 'De groenteman' is melodrama in een nieuwe sociaal-kritische zin. Fassbinder vertelt op zijn manier een bioskoop-verhaal zoals we er al teveel als onecht verteerd hebben. Het gaat over een man in zijn wezenlijke relatie met vijf vrouwen in z'n leven: zijn moeder die hem tot doorstuderen gedwongen heeft, in plaats van hem een vak te laten leren (reden voor de man om zich bij het vreemdelingenlegioen aan te melden) - een niet onhartelijk hoertje dat hem later in zijn baan als politieman verleidt, wat hem die baan kost - een vrouw die zijn grote liefde is, maar die niet met een man wil trouwen die met een kar met fruit de straten doortrekt — zijn vrouw die een tekort aan vreugde in de huwelijkse staat op het gezicht staat geschreven — zijn zuster tenslotte, de enige die enigszins beseft wat haar broer aan een eenvoudige, natuurlijke tederheid nodig heeft om gelukkig te zijn, hoewel ook zij op een beslissend moment niet tot werkelijk begrip in staat is.

Fassbinder vertelt over de treurigheid waarmee de man zich aanpast. Hij wil solidair blijven met de vrouw met wie hij getrouwd is, maar raakt aan de drank, geeft zijn vrouw 'n keer een pak slaag, waarom zij schreeuwend en gillend van hem af wil. Een hartinfrakt komt tussenbeide en drijft de vrouw in haar rol van verpleegster en verzorgster, inmiddels al een keer vreemd gaand met een voorbijganger. Haar opvatting over solidariteit is uitsluitend materieel gericht. Onder alle omstandigheden is berekening haar voornaamste drijfveer.

Die vreemd gaande voorbijganger wordt later nog een tijd knecht bij de groenteman, wat tenslotte op een ruzie uitloopt. Daarna verschijnt een oude krijgsmakker ten tonele, wiens aanwezigheid de groenteman zijn laatste hoop op het herleven van zijn oude dromen voorspiegelt. Het wil echter niet meer lukken. De groenteman begint zijn interesse in 't leven te verliezen. Hij is voortdurend afwezig in gedachten. Een keer zoekt hij zijn mooie 'grote liefde' op, die getrouwd is en nu wel met hem naar bed wil.
Maar de groenteman ziet ook dat niet meer. Deze kleine spitsburger raakt hoe langer hoe meer klem. Een grammofoonplaat met een romantisch Italiaans gezongen liefdesliedje erop, voor hem zijn hele niet bereikte gelukswereld vertegenwoordigend, slaat hij aan diggelen. Zijn enige uitweg, als protest tegen zijn bestaan is weerom een hartaanval, die hij forceert met een enorme drinkpartij bij zijn vrienden in het café waar zijn vrouw en dochtertje en knecht bijzitten. De groenteman drinkt zich dood, omdat hij het leven zat is. Bij zijn begrafenis staat ook ergens op het kerkhof 'de grote liefde' met een bos grote rozen aldus het romantische beeld nog even invullend voor de man die het zelf niet meer kan.

Melodrama van een superbe soort, vertolkt door een aantal mensen die stuk voor stuk de burgerlijkheid en de daarin voortwoekerende truttigheid tot een fascinerende realiteit maken. Je ervaart het als een verhaal zoals je dat wel eens hoort wanneer een of ander die je kent verkreukeld en klein aan zijn einde is gekomen. Een melodramatisch bioskoop-verhaal omgebogen naar een meesterlijk naturalisme. Het mislukkende leven van een kleine man wordt intensief geschilderd als een noodlot. Aan een menselijke bestemming valt niet veel te veranderen. Zo een leven gaat voorbij zoals het is, zonder dubbele bodems, zonder intellektuele bedenksels, zels zonder ingewikkelde kommunikatiestoornissen. Voor vele kleine mensen is het leven alleen maar ' mies ', zoals Fassbinder het uitermate gewoon en monotoon en zonder nadruk stelt, maar toch meesterlijk gestileerd en met grote aandacht voor details zijn waarnemingen van een simpel leven verrijkend.
(B.J. Bertina, in 'De Volkskrant')