Winifred Wagner und die Geschichte des Hauses Wahnfried von 1914-1975

De lange films van Hans-Jürgen Syberberg hebben raakvlakken, de films over Ludwig II, de kok van Ludwig, Karl May. Zijn nieuwe film WINIFRED WAGNER een bijprodukt van zijn groots opgezette onderzoeksdokumentaire over Hitler, dat het sluitstuk zal vormen van Syberberg's trilogie over Duitsland. Omdat Syberberg de achterkleinzoon van Wagner kende, kreeg hij toegang tot Winifred Wagner, de schoondochter van Richars Wagner. Zij is Engels van geboorte, maar ging als kind van vier jaar naar Berlijn waar zij opgroeide; van 1930 tot 1944 leidde zij de Festspiele van Bayreuth. Zij was een vriendin van Adolf Hitler.

Gedurende vijf dagen in april 1975 filmde Syberberg haar in haar huis, een gesprek met, en meestal een monoloog van een 78-jarige vrouw die over de familie Wagner en Bayreuth, Hitler en het Derde Rijk praat. Het rezultaat is een film waarnaar men gefascineerd kijkt en luistert. Wat men Winifred Wagner onder ander kan horen vertellen is: "Indien Hitler vandaag zou binnen komen gelopen, zou ik even blij, even Opgetogen zijn als vroeger. Ik zal altijd met grote dankbaarheid aan hem denken." En: "Het is gemakkelijk niet een Nazi te zijn als er geen Hitler is".

Hoe is het mogelijk vraagt men zich af, dat een grootburgerlijke vrouw, met Bayreuthse hoogmoed een kleinburgerlijke, primitieve man als Hitler kon verdragen. Men kan zich voorstellen dat Hitler de massa fascineerde, maar niet "Bayreuth" Winifred Wagner was een keiharde vrouw, een cheffin die de Festspiele leidde, maar die ook verstandig en vriendelijk was.' De oude dame ligt momenteel min of meer uit de gratie en praat· te graag honderduit voor de mikrofoon en de kamera die de filmer in haar huis had neergezet. Zijn vraagstelling is vrij vriendelijk gebleven, komt zelfs hier en daar opvallend onderdanig over. De bekentenissen van Winifred Wagner vormen bij elkaar een keihard babbelverhaal van een oude nazi-vriendin die aan de vergaande adoratie voor haar schoonvader zichzelf en haar familie graag heeft willen offeren. Het is echter verbijsterend er ook getuige van te zijn hoe deze oude vrouw zich wiegt in de zoete herinneringen die haar nog steeds met de afschuwlijke Führer van het Derde.Rijk verbinden. Het is een monoloog geworden met een trotse 78-jarige die over de familie Wagner en Bayreuth, ·over Hitler en het Derde Rijk pijnlijk op de hoogte is. Al luisterend en kijkend naar Winifred Wagner is Syberberg er toch in kunnen slagen zijn meest gave film tot nu toe te maken. De manier waarop hij met de kamera afwisselend de pratende vrouw langzaam benadert of zich van haar distantieert, getuigt van een weloverwogen opnameschema. Het rezultaat daarvan is toch zoiets als het menselijk bespelen van een onmens, waarbij slechts valt te betreuren dat door de filmer geen harde poging werd ondernomen om deze super-Germaanse van haar koele troon op haar knieën te krijgen. Al was het maar één keertje.

"Ik kan de Hitler die ik ken volledig scheiden van alles wat men hem vandaag in de schoenen schuift. Neem 's aan dat mijn kleinzoon Gottfried ergens een meisje afslacht. Dat zou mij in mijn relatie tot hem helemaal niet storen. Ik weet dat niet te verklaren.'s Is misschien onbegrijpelijk, maar het is nu eenmaal zo. Als Hitler hier nu zou binnenstappen, zou ik net zo vrolijk en gelukkig zijn als altijd. En wat zijn duistere kant betreft, ik weet dat die bestaat. Maar voor mij niet, omdat ik die kant niet ken ... " Winifred Wagner koestert nu nog een ivoren naai-etui, haar door Hitler geschonken, en een drievoudig hakenkruis als hangertje. "Een woord aan kritici van mijn generatie. 't Is geen persoonlijke verdienste niet in een barbaarse wereld te leven. Het is in verhouding makkelijk geen nazi te zijn als er geen Hitler is". Juist Baureuth kan echter niet aan zijn fatale geschiedenis ontkomen. Want in het Bayreuth van Wagner en zijn familie lagen de giftige stoffen waaruit Hitler later zijn nationaalsocialisme maakte: antisemitisme, nationalisme, teutoons heldendom. Zo heeft Thomas Mann eens geschreven. "Er is veel Hitler in Wagner". (Bertina in De Volkskrant)