75ste Berlinale wil kloof tussen politiek en kunst dichten

Voor de journaliste en curator Tricia Tuttle wordt het dansen op een slappe koord. Zij moet zowel de Duitse politieke en culturele subsidiënten te vriend houden en de vrije meningsuiting van regisseurs en andere kunstenaars garanderen. Op de slotavond van de vorige Berlinale liep het daarbij grondig mis. Kritische opmerkingen van prijswinnaars over de rol van Israël in de oorlog in Gaza schoten politici in het verkeerde keelgat en waren niet voor herhaling vatbaar. Dat zouden ze de nieuwe festivalleiding ferm duidelijk maken. Volgens Tricia Tuttle zijn er lessen getrokken en, zo vertelde ze aan The New York Times, “heeft ze zich gerealiseerd dat er in en buiten Duitsland een groot verschil bestaat in de perceptie van wat antisemitisme allemaal inhoudt”. Het Duitse verleden speelt daarbij een grote rol. Na onderzoek en debat kreeg Tuttle van de Duitse minister van cultuur Claudia Roth, de verzekering dat er op het festival vrijheid van mening is, maar ze kreeg de uitdrukkelijke raad om het lot van de Hamas gijzelaars levendig te houden.

Afscheid

Of de huidige fase van de Gaza oorlog inmiddels invloed zal hebben op de Berlinale valt af te wachten. Op de persconferentie waarop zij het Berlinale programma voorstelde, erkende Tricia Tuttle dat er “nog altijd wat problemen waren maar dat die niet van dien aard waren dat ze de programmakeuzes in de weg stonden”. Naar die keuzes kijkt iedereen uit nadat de Berlinale in 2024 afscheid nam van de Doppelspitze, artistiek directeur Carlo Chatrian en commerciëel directeur Mariette Rissenbeek. Officieel wilden beiden geen nieuwe vijfjarige termijn als tweekoppige leiding maar achter de schermen broedde wrevel over de ‘al te niche achtige” selectie van Chatrian. Hij slaagde er niet in om de festivalcompetitie, het zogenaamde Wettbewerb, op te krikken en de glamoureuze uitstraling van het festival te verbreden.

Samenbrengen

Het takenpakket van Tricia Tuttle en haar ploeg was dus tweevoudig: zorg voor een competitie die naam waardig is en zet schoon volk op de rode loper. Samengevat: Berlijn is Cannes niet maar mag er wel wat meer op gelijken. Headhunters en andere kenners kwamen bij Tricia Tuttle terecht die de jongste vijf jaar aan het hoofd stond van het BFI London Film Festival en het bereik ervan door onder meer landelijke screenings met 50 procent vergrootte. Zij weet als geen ander hoe je films en filmfestivals en hun publiek samenbrengt.

Als openingsfilm koos het nieuwe team voor Das Licht (The Light) van Tom Tykwer die na Heaven (2002) en The International (2009) voor de derde keer de Berlinale mag openen. Hij was in 2018 ook voorzitter van de internationale jury en is het meest bekend van de energieke en frisse Run Lola Run. In zijn jongste film staat de familie Engels centraal. Het gezin woont in een Berlijns appartement en de onderlinge verhoudingen komen op hun kop te staan als de enigmatische Farrah de nieuwe huishoudster wordt. Farrah is gevlucht uit Syrië... The Light wordt buiten competitie vertoond en maakt deel uit van de Berlinale Specials.

Canvas

Negentien films dingen mee voor een Gouden en verschillende Zilveren Beren. Daaronder zijn er zeventien wereldpremières, een documentaire en een debuutfilm. Vorig jaar waren er zes vrouwelijke regisseurs, dit jaar zijn er acht en er zijn zesentwintig landen betrokken bij de producties. Negen regisseurs waren vroeger al op de Berlinale. Volgens Tricia Tuttle weerspiegelt de competitie “het brede canvas dat de filmwereld bestrijkt en krijgen we een fascinerende inkijk in verschillende levens. Er zijn intieme drama’s bij die het publiek om begrip vragen voor menselijke zwakheden en sterktes maar ook tedere humane komedies. Daarnaast zijn er scherpe, gitzwarte satires en films die eer betonen aan de groten uit de filmwereld. Ze zijn allemaal van de hand van makers op het toppunt van hun kunnen”.

Habitués

Richard Linklater is een van de Berlinale habitués. Hij stelde eerder Before Sunrise en Before Sunset voor en won in 2014 drie prijzen voor zijn Boyhood. In zijn jongste film Blue Moon toont Linklater wat er met songwriter Lorenz Hart, de ene helft van het duo Rogers & Hart, gebeurde op de openingsparty voor de musical Oklahoma. De gebeurtenissen worden in real time verteld en de hoofdrollen in deze meditatie over vriendschap zijn voor Ethan Hawk en Margaret Qualley, bekend van The Substance. De Roemeense Radu Jude won eerder al een Gouden Beer en komt nu terug met Kontinental ‘25, een donkere hedendaagse komedie over o.a. opkomend nationalisme en de huisvestingcrisis in Roemenië. De film is ook een hulde aan Europa 51, een filmklassieker van Roberto Rossellini.

Dromen

De nu al legendarische Zuid-Koreaanse regisseur Hong Sangsoo nam al acht keer deel aan de Berlinale competitie en won tot dusver vier Zilveren Beren. Hij gaat voor goud met What Does That Nature Say To You over een jonge dichter die de dag doorbrengt met de familie van zijn liefje. Twee films hebben Dreams als gemeenschappelijke titel. Gelukkig heeft de Noorse Dreams, (Sex Love) als bijkomende titel. Het gaat om het derde deel van een trilogie gedraaid door Dag Johan Haugerud. Vorig jaar was het eerste deel Sex te zien in de Panorama sectie op de Berlinale, met het tweede deel Love, trok de regisseur naar Venetië om tenslotte met het derde deel over de 17-jarige Johenne die hals over kop verliefd wordt op een lerares, terug te keren naar de competitie in Berlijn. De andere Dreams is een Mexicaanse film van Michel Franco. Zijn hoofdpersonage is een Mexicaanse danser die droomt van een carrière in de VS en daarom de grens oversteekt. In San Francisco wacht zijn geliefde Jennifer op hem.

Observeren

Van de Franse film Ari wordt veel goeds verteld en de documentaire Timestamp is van de Oekraïense Kateryna Gornostai. Zij observeert kinderen in een oorlogssituatie. Hanna Schygulla speelt een voorname rol in Yunan van Ameer Fakher Eldin en de Britse Rebecca Lenkiewicz debuteert met Hot Milk, een film over een moeder-dochter relatie gesitueerd in Almeria. Zoals al gemeld is de Belgische film Reflet dans un diamant mort ook geselecteerd voor het Wettbewerb.

De Berlinale jury staat dit jaar onder leiding van Todd Haynes en hij wordt bijgestaan door regisseur Nabil Ayouch, actrice Fan Bingbing, costume designer Bina Daigeler, filmcritica Amy Nicholson, regisseur en actrice Maria Schrader en de Argentijnse regisseur Rodrigo Moreno die met zijn Los Delincuentes onze Grand Prix won en vorig jaar in onze jury zetelde.

Nieuwe stemmen

De afwisseling van de wacht aan de top van de Berlinale bracht ook programmatorische verandering met zich. Waar Carlo Chatrian, de voorganger van Tricia Tuttle, graag op zoek ging naar de vernieuwingen in de filmkunst, kiest zijn opvolgster voor de nieuwe stemmen in de filmwereld. Daarom verdwijnt de reeks Encounters van Chatrian om plaats te maken voor Perspectives. Een competitie voor eerste films. Dat de Berlinale daarbij het Internationaal Film Festival van Rotterdam wat voor de voeten liep, heeft men bij de Noorderburen alleen maar moeten slikken. Tuttle verzamelde voor deze nieuwe veertien films tellende competitie producties uit o.a. Mexico, Taiwan, Egypte, de VS, Slovenia, India, Oostenrijk en uit ons land. Volgens haar zijn de geselecteerde films “zeer divers qua stijl en thematiek en getuigen ze van moed, grenzeloze nieuwsgierigheid en gedurfde ideeën”.

Coming-of-age thematiek is er te vinden in Little Trouble Girls, jongere broers gaan als we de titel mogen geloven op de vuist in Punching the World, en de teenager Rico is het hoofdpersonage in Mad Bills to Pay. Verder thema’s in deze nieuwe sectie zijn: de zoektocht naar de eigen identiteit, de relatie tussen werk en familie, oorlogstrauma’s en de impact ervan. Interne familiale strijd komt ook aan bod in de Belgische On vous croit. De winnende film in deze competitie krijgt 50.000 euro te verdelen tussen producent en regisseur.

Berlinale Specials

De openingsfilm The Light van Tom Tykwer is een van de 21 films die deel uitmaken van de reeks Berlinale Specials. Volgens de festivaldirectie is dat een van de levendigste secties van de Berlinale met films die gekozen worden in functie van hun publieksbereik. Genrefilms komen aan bod maar ook films met veel star power. Kortom publiekslokkers. Maar daarnaast zijn er documentaires en speelfilms die grote wereldwijde thema’s als gezondheidszorg aankaarten. Of het belang van herinnering onderstrepen om weerwerk te bieden tegen haat en geweld. Filmplezier gegarandeerd in deze selectie en wat intellectuele provocatie is meegenomen. Tricia Tuttle gaat er in dat verband prat op dat ze bijvoorbeeld Mickey 17 kan vertonen, de eerste film van Bong Joon Ho sedert zijn wereldhit Parasite.

Koploper onder de Berlinale Specials is A Complete Unknown, de Bob Dylan biopic van James Mangold met Timotée Chalamet, Edward Norton, Elle Fanning. Het is niet eens een wereldpremière maar Timothée Chalamet komt met de ganse ploeg naar Berlijn en moet de 75ste festivaleditie luister bijzetten. Hetzelfde wordt verwacht van o.a. Marion Cotillard, Toni Colette, Lars Eidinger, Rebecca Hall, Ethan Hawke, Robert Pattinson, Vicky Krieps, Rosa von Praunheim, Margaret Qualley, Tilda Swinton.

Herdenken

Naast de viering van 75 jaar Berlinale, herdenkt het filmfestival ook het einde van de Tweede Wereldoorlog, tachtig jaar geleden. Dat gebeurt aan de hand van de Franse documentaire Je n’avais que le néant van Guillaume Ribot. Met zijn documentaire wil Ribot hulde brengen aan Claude Lanzmann die met zijn Holocaustfilm Shoah het “onzegbare probeerde te zeggen”. Lanzmann werkte twaalf jaar aan zijn filmmonument en veertig jaar na de release stelde Ribot een film samen met fragmenten uit 220 uur nog niet vertoond materiaal. Hij toont daarbij ook hoe Lanzmann te werk ging. De Berlinale vertoont daarbij nog de oorspronkelijke film van Lanzmann.

Panorama

Liefhebbers van queercinema komen jaarlijks aan hun trekken in de Panorama sectie van de Berlinale. Dit jaar telt Panorama 35 films afkomstig uit 28 landen. Openingsfilm is Welcome Home Baby van Andras Prochaska, een horrorfilm uit Oostenrijk over een Berlijnse spoedarts die een huis in Oostenrijk erft en er naartoe trekt om het verkopen. Eenmaal daar vervagen grenzen tussen tijd en ruimte, komen er krachten vrij uit haar onderbewustzijn en verliest ze de controle over haar eigen wil. Een genrefilm die op zijn beurt de grenzen en de regels van de horror verbreekt en overstijgt. Satirische bodyhorror, is er te vinden in de Noorse film The Ugly Stepsister en uit Thailand is er de gay gangsterballade Silent Sparks en Hysteria doet zijn titel eer aan met een film in een film gelardeerd met een politiek sausje en adembenemende plotwendingen. In deze sectie is er ook ieder jaar plaats voor gedegen documentaires. Blikvanger is Ich will alles. Hildegarde Knef. De eigen Duitse geschiedenis is ook dit jaar niet ver af en de Duitse Holocaust memorials komen aan bod in Bedrock. Hoe het vooroorlogse Gaza er uit zag, toont Areeb Talwar in Yalla Parkour.

Jeugd

Wie interesse heeft in films voor de jeugd kan in Berlijn terecht in de Generation sectie die onderverdeeld is in Kplus en 14 plus. Uit de daar geselecteerde films blijkt een grote bezorgdheid over de toestand van de wereld en wordt film voorgesteld als een plaats waar men, op zoek naar zingeving, samenkomt. Verbeelding en fantasie vormen krachtbronnen voor de filmpersonages. In de Generation 14plus wordt de coming-of-agefilm Têtes Brulées van onze Maja-Ajmia Zellama vertoond. Zij studeerde af aan Luca School of Arts en wil met haar film tonen hoe “men in een Maghrebiaanse gemeenschap omgaat met verlies en hoe men kracht kan terugvinden na tragiek”.

Met secties als Forum vol nieuwe filmvormen en experimenten tot de reeks Berlinale Classics bewijst de Berlinale dat de ze aandacht heeft voor de hele filmbandbreedte. Kortfilms ontbreken evenmin en jongeren kunnen zich bijscholen in workshops gegeven door gevestigde filmwaarden. Die Berlinale Talents –groep telt nu een tweehonderdtal gegadigden met onder meer onze animatiefilmer Sine Özbilge.

Het valt af te wachten in hoeverre de actualiteit zal wegen op de Berlinale. Naast de volatiele internationale context zijn er op 23 februari 2025 lokale verkiezingen in Duitsland. Vorig jaar was er herrie omdat parlementsleden van de rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) eerst en daarna weer niet uitgenodigd waren op de openingsavond van de Berlinale. In dat verband is er nu ook een beslissing genomen maar ze werd nog niet algemeen bekend gemaakt. Hoe ook, Tricia Tuttle wil niet dat de Berlinale op zich een nieuwsfeit wordt, want dat betekent dat de films en hun makers minder aan bod komen. Ze is voor vrije meningsuiting maar evenzeer tegen haatspraak en discriminatie. Op de Berlinale moet er plaats zijn voor Palestijnse en Israëlische cineasten en ze roept iedereen op te stoppen met het verspreiden van valse geruchten. En wie nu verstek gaf, is volgend jaar opnieuw welkom. Hopelijk bewaart zij samen met haar ploeg het evenwicht op de soms slappe en soms strakke koord tussen politiek en kunst, anders wordt het na het festival, spitsroeden lopen.

www.berlinale.de