Berlinale 2023 neemt een nieuwe start

Na twee vermaledijde coronajaren beschouwen ze deze jaargang als een nieuwe start en is er op de festivalposter zelfs geen plaats meer voor de Berlijnse beer. Het iconisch symbool van Berlijn wordt vervangen door grafische beelden van toeschouwers. Het geheel oogt divers en inclusief, twee waarden die ook Berlijn hoog acht.

Penn

Drie Hollywoodsterren, Sean Penn, Steven Spielberg en Kristen Stewart zullen van 16 tot 26 februari 2023 hun stempel drukken op de Berlinale. Sean Penn stelt buiten competitie zijn samen met Aaron Kaufmann gedraaide documentaire Superpower voor. Een film waarnaar uitgekeken wordt omdat Penn en Kaufman in Kiev waren toen Rusland Oekraïne binnenviel. Ze waren al eerder in dat land omdat Sean Penn geïntrigeerd was door Volodymyr Zelensky, een tv-komiek die het tot president schopte en het nu als een moderne David opneemt tegen Goliath. Penn is inmiddels Oekraïne’s beste filmambassadeur en volgens Carlo Chatrian toont Superpower de rol die een kunstenaar kan spelen in een oorlogsconflict.

Spielberg

Steven Spielberg krijgt op de Berlinale, waar zijn jongste film The Fabelmans in Europese première wordt vertoond, een ere-Gouden Beer. Met zijn gevarieerd oeuvre staat hij symbool voor het samengaan van populariteit en diepgang. Films als Jaws, E.T., Close Encounters of the Third Kind, de Indiana Jones’ zijn publiekstrekkers die nooit helemaal vrijblijvend zijn. Schindler’s List, Munich, Lincoln zijn slechts drie titels uit zijn “ernstig” repertoire. The Fabelmans, zijn meest persoonlijke film want Spielberg blikt terug op zijn jeugdjaren, zit tussen beide categorieën in. Hij maakt er de magie van film haast tastbaar.

Stewart

Met Kristen Stewart, bekend van o.a. The Twilight Saga en Spencer, als jongste Berlinale juryvoorzitter ooit, komt volgens Carlo Chatrian de jeugd aan bod. Zij kristalliseert onder meer de jarenlange aandacht die de Berlinale als enig groot festival aan de jeugd besteedt. De KinderFestspiele van jaren geleden zijn inderdaad uitgegroeid tot boeiende Generation-secties. Met dit jaar onder meer de wereldpremière van Zeevonk van Domien Huyghe naar een verhaal van zijn zus Wendy waarin ze het verlies van haar vader probeert te verwerken.

Verder moet Kristen Stewart garant staan voor de verjonging die Carlo Chatrian na twee jaar corona nastreeft. Een nieuwe start veronderstelt nieuw bloed en de artistiek directeur onderstreept dat er niet minder dan vijftig debuutfilms op de Berlinale worden vertoond.

Publiek terugwinnen

Hijzelf omschrijft zijn selectie als eclectisch en aangestuurd door een verlangen om zoveel mogelijk publiek terug te winnen voor zijn vertoningsplatform. Vandaar aandacht voor de glamour die vedetten als Sean Penn, Steven Spielberg, Cate Blanchett, Anne Hathaway, John Malkovich, Bono, Helen Mirren, Fan Bingbing, Willem Dafoe, Sandra Hüller, Vicky Krieps, uitstralen. Wie de Berlinale bezocht, moet zin hebben in meer bioscoopbezoek. Want net als in vele landen staat dat bezoek in Duitsland nog niet op een voor-coronapeil. Enkele vedetten, o.a. Helen Mirren, komen niet voor de competitiefilm maar voor de sectie Berlinale Specials. Daarin krijgen films een galavoorstelling die volk naar de uit gerecycleerd plastic bestaande rode loper moet lokken. Ann Hathaway komt bv. de openingsfilm She Came to Me, een romantische komedie met een randje van Rebecca Miller voorstellen. Hellen Mirren geeft Golda van Guy Nattiv een ruggensteuntje.

Competitie

Carlo Chatrian en zijn ploeg selecteerden 18 competitiefilms, afkomstig uit 19 landen. Vijftien films zijn wereldpremières en zes films werden door een vrouw gedraaid. Elf filmmakers waren al eerder op de Berlinale, acht onder hen zelfs in competitie. Met zes competities is Christian Petzold wellicht een recordhouder. In zijn jongste film Roter Himmel (Afire) gaan vier jongeren die aan de Baltische kust samen komen om te werken aan de slag met de liefde. Dat levert een film op die balanceert op de rand van realisme en symbolisme en een die tegelijk grappig en indroevig is. Met vijf films kleurt het Wettbewerb dit jaar erg Duits. Van alle Duitse regisseurs is Margarethe von Trotta de meest bekende. Zij maakt kans op een Gouden Beer met Ingeborg Bachmann – Journey into the Desert, een documentaire over de bekende Oostenrijkse schrijfster. Qua leeftijd is de Canadees-Koreaanse Céline Song zowat von Trotta’s tegenpool en met Past Lives dingt ze ook mee naar een Gouden Beer. Song’s debuutfilm komt met Sundance-lof overladen aan de Berlijnse startlijn.

Genres

Von Trotta is de meest bekende internationale naam in de competitie waarin tal van genres vertegenwoordigd zijn. Van animatie over komedie, drama, melodrama tot documentaire en historisch drama. Kortom een staalkaart van Chatrians eclectisme. Kristen Stewart zal er over oordelen en wordt bijgestaan door de ons vertrouwde Roemeense regisseur Radu Jude, de Iraans-Franse actrice Golshifteh Farahani, de Duitse regisseur Valeska Grisebach, castingdirecteur Francine Maisler en Carla Simon die vorig jaar met Alcarràs de Gouden Beer won.

Encounters

Naast de competitie is het paradepaardje van Chatrian zonder twijfel de Encounters sectie. Daarin ligt de nadruk op innovatieve speelfilms en documentaires. Encounter-films testen grenzen af of onderzoeken de mogelijkheden van het filmmedium. Zoals eerder gemeld stelt Bas Devos er zijn jongste film Here voor. Volgens de Berlinale catalogus “weet Devos hoe hij verhalen moet vertellen met beelden en legt hij in Here het onzichtbare en het niet uitgesprokene vast. Het levert een klein mirakel op”.

De zestien geselecteerde films waarvan zes door een vrouw geregisseerd, omarmen het heden, getuigen over het verleden en verbeelden de toekomst, zegt Carlo Chatrian over zijn selectie. De documentaire The Walls of Bergamo van Stefano Savona, beantwoordt zonder veel twijfel aan die eigenschappen. Savona legt getuigenis af over de schrikwekkende corona uitbraak in de Italiaanse stad die de halve wereld aan het sidderen bracht. Maar hij stelt zich ook vragen bij zijn aanpak.

Transitie

In Orlando, My Political Biography deelt regisseur Paul B. Preciado aan Virginia Woolf mee dat haar romanpersonage Orlando, een jonge man die evolueert tot vrouw, werkelijk bestaat. Deze verhaallijnen zijn aanleiding tot een poëtische reconstructie van zijn eigen transitie. Maar verandering gaat over meer dan gender, zegt de regisseur. De talloze fans van Hong Sangsoo moeten dit keer ook naar de Encounter-sectie om de jongste film In Water van deze alomtegenwoordige cultregisseur te zien.

Panorama

Toen Carlo Chatrian op de voorstelling van het Berlinale programma het verwijt te horen kreeg dat er geen enkele Afrikaanse film in het hoofdprogramma zat, counterde hij die kritiek door te stellen dat hij wel films uit dat continent had gezien maar dat ze beter in een andere festivalsectie tot hun recht zouden komen. Op dus naar de Panoramasectie waar oorlog, revolutie, homorelaties en vrouwelijk bewustzijnsproces aan de orde van de dag zijn. All the Colours of the World Are Between Black and White van Babatunde Apalowo komt uit Nigeria en gaat over een homorelatie in een land waar zoiets een misdaad is. Het verhaal van twee mannen die naar elkaar toegroeien is er ook een van zichzelf ontdekken en het overwinnen van innerlijke grenzen.

Party

Drifter, After en La Bête dans la jungle vormen een drieluik over de gay party scène, de eerste in Duitsland en de twee andere komen uit Frankrijk. Drie andere films Iron Butterflies van Rioman Liubyu, La Sirène van Sepideh Farsi en Ghaath van Chhatrapal Ninawe hebben oorlog en revolutie als centraal thema. Butterflies onderzoekt de omstandigheden van het neerhalen van vlucht MH17 terwijl Sepideh Farsi door middel van animatie terugkijkt op de oorlog tussen Irak en Iran van 1980 tot 1988. Ghaath (Hinderlaag) speelt zich af in Centraal India waar maoïstische rebellen ageren tegen het centrale gezag. Een stukje hedendaagse burgeroorlog bekeken door drie verschillende personages.

Vrouwelijke blik

Maar in Panorama telt meer dan ooit de vrouwelijke blik. Die komt onder meer tot uiting in Under the Sky of Damascus van Heba Khaled waarin niet alleen de materiële maar ook de intellectuele en humane ondergang van een verwoest land aan bod komt. Voor de perfecte hedendaagse feministische film moet je, naar verluidt, naar Perpetrator van Jennifer Reeder. Maar er is ook een feministische wraak western Sira en die werd in de Sahel gedraaid door Apolline Traoré.

Forum

Film is uiteraard bij uitstek een visueel medium maar woord, klank, muziek is er moeilijk van los te koppelen. Toch gebeurt dat soms door een vertellende of commentaar gevende voice over. Maar is dat loskoppelen iets absoluuts? In veel gevallen blijft er een band tussen beeld en klank. Dat er ruimte is voor experiment tonen films aan die in het Forum 2023 lopen. Het lijkt de nieuwe naam te zijn van het Forum des Jungen Films dat in de beginjaren van de Berlinale ontstond als tegenpool van de officiële en meer commercieel gerichte selectie. Het echtpaar Gregor en Erika Ulrich waren de oprichters van het Forum des Jungen Films en bleven er tientallen jaren de bezielers van.

Politieke boodschappen

Hun opvolgers onderzoeken nu hoe cineasten te werk gaan als ze het intieme met het openbare verbinden door bijvoorbeeld historische beelden te linken aan teksten met persoonlijke ervaringen. Andere filmmakers kijken dan weer hoe het persoonlijke door de maatschappelijke levensomstandigheden wordt beïnvloed. Dat levert dan politieke boodschappen op. Een eerder extreem voorbeeld van intimiteit brengt Claire Simons met haar bijna drie uur durende documentaire Notre Corps. Daarvoor zette ze haar camera neer in een gynaecologische kliniek in Parijs.

DNA

In de talrijke Berlinale secties komt steeds opnieuw het statement naar voor dat veel geselecteerde films politiek getint zijn. Het is meer dan een erfenis uit het verleden. De Berlinale werd in volle koude oorlog gesticht als teken van culturele vitaliteit in een verdeeld Berlijn. Met de jaren kwam ook de toenadering naar het Oostblok en er waren schuchtere pogingen om Oost-Berlijn bij de organisatie te betrekken. Politiek behoort tot het festival DNA. En de Berlinale liep steeds weer voorop bij het ten strijde trekken tegen onderdrukking en gevangenzetten van cineasten.

Geel en blauw

Geen wonder dus dat er in woord en daad geprotesteerd wordt tegen Poetins invasie van Oekraïne en tegen de onderdrukking van de protesten in Iran. De vrijlating van de Iraanse regisseurs Jafar Pahani en Mohammed Rasoelof haalt amper wind uit de zeilen van het protest tegen Iraanse machthebbers maar het meest zichtbaar wordt toch de solidariteit met Oekraïne. De Berlinale hult zich daarom in geel en blauw, de kleuren van de Oekraïense vlag. Zelfs de festivalpin en –magneet draagt de nationale kleuren van Zelensky’s land. Uiteraard heeft zowat iedere Berlinale sectie zijn Oekraïense film. Hetzelfde geldt voor de Iraanse film. Seven Winters in Tehran van Steffi Niederzoll opent zelfs de reeks Perspektive Deutsches Kino.

Voorlezen

In die film wordt het levensverhaal verteld van Reyhaneh Jabbari die door een man werd verkracht waarop ze hem doodstak. Jabbari werd op 26-jarige leeftijd terechtgesteld. Haar moeder schreef een boek over haar leven en uit dat boek zal in de bioscoop worden voorgelezen. Het is een van de vele heftige verhalen die achter de in totaal 283 in de diverse secties voorgestelde filmtitels schuilgaan. Daarbij komen nog 70 kortfilms. Iets meer dan vijftig procent werd door mannen gedraaid en 35 procent door vrouwen. Vorig jaar bedroeg het vrouwelijk aandeel zo’n 39 procent. Een lichte achteruitgang maar dat verontrust de Berlinale leiding niet. En quota invoeren? Een nein bij Mariette Rissenbeek en een nein bij Carlo Chatrian.