Boekvoorstelling op Film Fest Gent

Subsidiërende overheden wilden, met of zonder het Vlaams Audiovisueel Fonds, een cinema met een duidelijke Vlaamse identiteit. Daarbij is wel een verschuiving gebeurd van een cultureel-educatief ideaal naar een meer marktgerichte visie. Tot dat besluit komt Gertjan Willems in zijn op Film Fest Gent voorgesteld boeiend, relevant en knap geïllustreerd boek ‘Subsidie, Camera, Actie!’.

Postdoctoraal onderzoeker Willems, die recent als filmkenner deelnam aan het VRT-programma Cinema Canvas, had als eerste toegang tot de archieven van de filmselectiecommissie en bestudeerde alle 175 gesubsidieerde langspeelfilms en meer dan 500 projecten die geen steun kregen.

Artistiek directeur Patrick Duynslaegher zorgde bij de druk bijgewoonde boekvoorstelling voor een ‘back to the future’ gevoel met vragen over de politieke beïnvloeding van de filmselectiecommissies, de achtergronden bij de verfilming van ‘Het Dwaallicht’ en ‘De Leeuw van Vlaanderen’, de rol van producenten als Jan/Jean Van Raemdonck, de invloed van de toenmalige BRT.

Dankzij Gertjan Willems’ opzoekingswerk komen wel een paar spectaculaire ingrepen naar boven.

Gertjan Willems gaf toe dat er veel verhalen bestaan maar nuanceerde meteen de mythes door er op te wijzen dat 95 ten honderd van de adviezen werden gevolgd. Tenslotte waren die commissies ook politiek samengesteld. Dankzij Gertjan Willems’ opzoekingswerk komen wel een paar spectaculaire ingrepen naar boven. Zo wilde de minister van cultuur Frans Van Mechelen niet dat Frans Buyens zijn ‘Top-hit Girl’ zou verfilmen. Het ging immers om een satire over typisch Belgische communautaire verhoudingen. Maar dat veto werd direct verzacht door aan Buyens de kans te geven om ‘Het Dwaallicht’ van Willem Elsschot te verfilmen.

Ook de aanvankelijke Monty Python-achtige aanpak van Hugo Claus bij het verfilmen van ‘De Leeuw van Vlaanderen’ werd door de overheden niet gesmaakt. Claus werd verplicht om het werk van Hendrik Conscience zo getrouw mogelijk te verfilmen. Een door de toenmalige BRT aangestelde “commissie van toezicht” keek Claus daarbij op de vingers. Een kunstgreep die later nog geregeld door de coproducerende tv-zender werd toegepast om cineasten in het gareel te houden.

Ministers wilden Vlaamse cultureel hoogstaande films: de 'boeren-en-kastelen’-periode

In de beginjaren van de “Vlaamse filmpolitiek” waren de verantwoordelijke ministers meestal van CVP- signatuur en die wilden vooral Vlaamse cultureel hoogstaande films waarmee ook in het buitenland kon worden uitgepakt. Kortom de periode van de voor velen vermaledijde 'boeren-en-kastelen’-films. Toch waren die niet alles overheersend, poneert de auteur van het boek. Zelfs de leden van de filmselectiecommissie gruwden daarvan. Maar producenten als Jan Van Raemdonck wisten met etentjes en lobbywerk hun slag thuis te halen. Commissieleden waren, omdat ze dikwijls tussen hamer en aambeeld zaten, niet te benijden volgens Willems, “ze moesten tegen een stootje kunnen”.

Een aanvaring tussen de commissie, geleid door Frits Danckaert en de liberale minister Karel Poma bleek een ommekeer. Het eerste project waarmee de nieuwe commissie onder leiding van René Adams op de proppen kwam, was ‘Zware Jongens’ een film van Robbe De Hert met Gaston en Leo in de hoofdrollen. Commercieel was niet langer een taboewoord in de Vlaamse film.

Met de komst van het Vlaams Audiovisueel Fonds ging in een vraag naar of een zoektocht naar een Vlaamse Filmfonds na veertig jaar echt in vervulling. Sedertdien is het ondenkbaar geworden dat een minister nog een veto zou uitspreken tegen een bepaald filmproject. Maar het succesrijke heden mag geen aanleiding zijn tot het onder de mat vegen van het verleden. “Het is bijvoorbeeld al van de jaren zeventig geleden dat we nog een Vlaamse film in competitie hadden in Cannes. Daar zorgde André Delvaux voor. En ‘Palaver’ van Emile Degelin was echt gedurfd en werd internationaal opgepikt.

Claus passeerde drie keer langs de kassa: als auteur, als scenarist en als regisseur

Of er Vlaamse filmprojecten waren die Gertjan Willems graag verwezenlijkt had gezien? “Ben toch benieuwd naar die ‘Top-hit Girl’ van Frans Buyens en had wel graag de samenwerking gezien tussen Harry Kümel en Hugo Claus in de verfilming van zijn ‘Gilles’”, mijmert Willems. Op Patrick Duynslaeghers vraag of hij geen financiële schandalen had ontdekt tijdens zijn opzoekingen geeft Gertjan Willems toe dat hij zijn held Hugo Claus een beetje moet afvallen: Claus liet het soms wel breed hangen. Hij passeerde drie keer langs de kassa: als auteur, als scenarist en als regisseur.

'Subsidie, camera, actie! Filmbeleid in Vlaanderen 1964-2002' is uitgegeven door Academia Press/Lannoo. Gertjan Willems wordt geïnterviewd door Patrick Duynslaegher op de Film Fest Gent Talkies op de Antwerpse Boekenbeurs op 4 november.