CINECLUB: THE FOUNTAINHEAD (1949)

King Vidor, een van pioniers van het flamboyante melodrama (en flamboyanter dan zijn western 'Duel in the Sun', uit 1946, werden ze ook vroeger niet gemaakt) regisseerde in 1949 deze onvermijdelijk ‘simplistische’ maar daarom niet minder fascinerende verfilming van de gelijknamige complexe ideeën-roman van de omstreden maar ook door haar voorstanders aanbeden Ayn Rand. Daarin zien we hoe de idealistische Ubermensch-architect Howard Roark (Gary Cooper) in botsing komt met de big business en de middelmatigheid van de massa en de volgers.

Rand baseerde de protagonist uit haar filosofische roman op de ook niet van enige arrogantie gespeende Frank Lloyd Wright, al ging die nooit zo ver als Howard Roark die zijn eigen sociaal woningproject opblaast nadat in naam van de smaak van het volk de zuiverheid van zijn bouwwerk werd vernield (Wright hakte hooguit een boompje om waarmee zijn klant het zicht op zijn architectuur belemmerde; en toen een andere klant hem belde met de vraag wat hij moest doen omdat de binnen sijpelende regen op zijn gast terechtkwam, antwoordde hij: ‘move your guest’). Vidor verwijst in ieder geval in de ruimtelijke spanning van zijn mise-en-scène en in de dynamische beeldcomposities naar de briljante Amerikaanse architect van de prairie school.

Voorts mengt de regisseur van 'The Crowd' (1928) en 'Ruby Gentry' (1952) met virtuoze panache Freudiaanse symboliek en expressionistische stijlfiguren waarmee het gekwetste ego van de getourmenteerde protagonist in een quasi film noir duisternis en paranoia gehuld wordt. Je moet de fallische beeldentaal zien (de wijze waarop Gary Cooper de drilboor hanteert) en horen (‘I wish I’d never seen your skyscraper,’ jammert Patricia Neal) om te geloven. De film overstijgt echter met brio deze onmiskenbare camp dimensies om ons binnen te voeren in een wereld waar melodrama, metafysica en de cultus van het individualisme op grandioze wijze met elkaar gecombineerd worden.

Hoewel Rand zelf het scenario schreef is deze verfilming zeker minder radicaal dan haar roman; haar superkapitalistische, rechtse ideeën worden afgezwakt al blijft haar aanval tegen de parasieten van het collectivisme, socialisme en communisme, tegen het evangelie van de mediocriteit en tegen het altruïsme van de tweedehands mens stevig overeind. ‘De wereld gaat ten onder in een orgie van zelfopoffering,’ zo verdedigt Roark zich tijdens zijn proces waarop hij het absolute recht claimt op de gebouwen die hij creëerde. Allemaal anti-populistische (en zelfs anti-humanitaire) opvattingen die voor een grote studio-film uit Hollywoods gouden jaren toch vrij uitzonderlijk zijn.

Stilistisch is het interessant om deze film te vergelijken met enkele van de meest opvallende Cinemascope-films van Nicholas Ray, in zijn jonge jaren een leerling van Wright en wiens invloed te merken is in de spanning tussen het horizontalisme en de diagonale lijnen van Ray’s breedbeeldcomposities in 'Rebel Without a cause' (1955) en 'Bigger Than Life' (1956).

'The Fountainhead'; VS; 1949; met Gary Cooper, Patricia Neal, Raymond Massey, Kent Smith.
Scenario: Ayn Rand; fotografie: Robert Burks; muziek: Max Steiner; productie: Henry Blanke (Warner)

‘The Fountainhead’, donderdag 31 maart om 19u45 in CinéClub Studio 5, Flagey, Brussel.
Inleiding en nagesprek door Patrick Duynslaegher.
Reservaties: www.flagey.be en www.cinematek.be