Cinema Belgica wil speerpunt worden in filmhistorisch onderzoek

Vorig jaar kreeg Cinema Belgica op Film Fest Gent een zogenaamde zachte launch. Het initiatief werd bescheiden voorgesteld en wie de databank wilde raadplegen moest over een paswoord beschikken. De bedoeling was om de werking van het systeem te testen, fouten te verbeteren, en feedback van de gebruikers te verkrijgen. Vanaf 21 oktober 2021 kan je naar hartenlust grasduinen in de Cinema Belgica-database. Die is in verschillende filmclusters onderverdeeld: personen, films, programma’s, maatschappijen, filmkeuring, of de verschillende filmzalen in ons land met hun programmatie. In sommige gevallen kan je week per week de filmvertoningen volgen.

Uniek

Sedert de eerste lancering van Cinema Belgica verdubbelde het bestand met de filmtitels en ging het van ongeveer 22.000 tot meer dan 50.000. Iemand bestudeerde de situatie van de film in Ieper en ontdekte zo hoe die stad in elkaar stak en evolueerde: alleen al door oog te hebben voor wat er zich in en rondom de katholieke en de socialistische filmzalen afspeelde. Een katholiek waagde zich indertijd nooit in een socialistische zaal. Een Luxemburgse onderzoeker ging een kijkje nemen in de Oostkantons en bracht het cinemabezoek in onder andere Eupen en Malmédy in kaart. Zijn onderzoek kreeg onderdak bij Cinema Belgica.

Met het luik Filmkeuring of Censorship kreeg Cinema Belgica er recent een unieke database bij. Waar vind je anders zo gedetailleerd de werking terug van de filmkeuring sedert haar ontstaan zo’n honderd jaar geleden tot op heden? Met de filmcoupures en het waarom ervan erbij.

Wie is er institutioneel bij Cinema Belgica betrokken?

Er staan drie pijlers onder Cinema Belgica. Drie universiteiten: UGent, de Universiteit Antwerpen en de Amsterdam Universiteit. Het Nederlandse Cinema Context was het voorbeeld voor het Belgische initiatief dat mogelijk werd gemaakt door het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) en meer specifiek de Hercules-tak van het FWO, gericht op initiatieven die onderzoek faciliteren. De Gentse bijdrage is het resultaat van de samenwerking tussen verschillende partners. Voorop de bibliotheek van de UGent waar alles wat met film te maken heeft via Cinema Belgica kan worden geraadpleegd. Daarnaast is er nog het Archief Gent dat deze dagen prominent uitpakt met de mooie tentoonstelling van Gentse filmaffiches. Die worden nu volop gedigitaliseerd. Derde Gentse partner is het Centre for Film and Media Studies. En alles wordt digitaal mogelijk gemaakt door het Centre for Digital Humanities.

Antwerpen en Leuven

Vanuit zijn onderzoekscentrum Visuele en Digitale Culturen aan Universiteit Antwerpen speelt collega prof. Philippe Meers een belangrijke rol. Ik kan de keurige samenwerking tussen alle partners niet genoeg onderstrepen. Er worden momenteel ook met Leuven contacten gelegd. Met het KADOC-KU Leuven werken we samen wat het Archief van de Katholiek Filmliga (KFL) betreft. Via Cinema Belgica krijg je toegang tot al hun dossiers en publicaties. In Film en Televisie en in Filmmagie staan duizenden filmbesprekingen. Je kan ze allemaal raadplegen. Krantenarchieven blijven wegens licentieproblemen voorlopig gesloten met uitzondering van de Gentse krant Vooruit. Binnenkort kan je alle filmbesprekingen van Vooruit raadplegen.

Opvattingen over onderzoek

Wat is eigenlijk het concept achter die cijferdans?

Met ons initiatief bewijzen we dat Cinema Belgica up-to-date mee is met de opvattingen over wetenschappelijk onderzoek. We halen de onderzoeker uit zijn kamer, de tijd dat hij alleen werkt is voorbij. Nu spreken we over “collaborative research”. En door Cinema Belgica geven we iets terug aan de maatschappij. De meeste onderzoeken gebeuren dankzij steun van de overheid. Was een onderzoek afgerond dan bleven de resultaten na een eenmalige publicatie meestal in een schuif liggen of raakten ondergesneeuwd. Door ze nu voor iedereen ter beschikking te stellen, keren ze terug naar de maatschappij die er eerder in investeerde. Wellicht kan Cinema Belgica een katalysator zijn voor andere dergelijke projecten. Misschien kan iets dergelijks opgestart worden voor theater.

Zijn die duizenden getallen verder nog maatschappelijk relevant?

Volgens mij wel. Wie bijvoorbeeld onderzoek doet naar mentaliteitsgeschiedenis in een stad of streek tijdens pakweg de jaren dertig kan de filmkeuring niet opzij laten liggen. Hoe, wanneer en hoeveel er in een film werd geknipt is relevant voor morele en maatschappelijke opvattingen. Ik verwees al naar katholieke, socialistische en andere bioscopen met hun eigen aanhang en dito programmatie. Al vele decennia is naar de bioscoop gaan een belangrijk tijdverdrijf. Film heeft in de twintigste eeuw mensen in contact gebracht met verre werelden. Mensen in Boom, van wie de verplaatsing zich lange tijd tot Antwerpen beperkte, kwamen in de bioscoop constant in contact met nieuwe werelden, met andere denkbeelden, met andere scenario’s. Een Marlène Dietrich inspireerde andere vrouwen die haar navolgden qua kledij, woordenschat en zoveel meer.

Verbondenheid

Uiteraard zijn invloeden moeilijk meetbaar en niet eenduidig, maar in de bioscoop toets je voortdurend andere levenswijzen af, verken je andere persoonlijkheden en ben je soms blij dat je bij het buitenkomen nog jezelf bent. Dat soort verbondenheid is voor mij het kernbegrip bij film en bij uitbreiding bij cinema.

Merken we vandaag dan geen achteruitgang?

Film heeft tussen alle nieuwe media aan belang ingeboet. De rol van de bioscopen is aan het veranderen maar het cinematografische leeft meer dan ooit. We laten ons op alle mogelijke manieren onderdompelen en het imaginatieve was nooit levendiger. Ik ben ervan overtuigd dat film en cinema een impact hebben gehad op de mens en zijn handelen. Vandaar dat velen ook gefascineerd zijn door dat medium.

Stadsbioscopen

En van bioscopen gesproken. In onze buurlanden als Nederland en Frankrijk wordt volop ingezet op de zogenaamde stadsbioscopen. Ze verrijzen in het centrum van een stad en beperken zich niet alleen tot het vertonen van films maar worden zogenaamde belevingscentra. Dat is meer dan een modewoord aan het worden. Die bioscopen worden levendige plekken als de stad voor de rest gesloten wordt. In eigen land zijn we nog niet zover maar Lumière in Brugge zorgt voor een dynamische Brugse plek en zopas in er een Lumière-zaal in Mechelen geopend.

Het Cinema Belgica project wordt volgend jaar afgesloten. Wat staat er intussen op het programma?

We vervolledigen onze datasets die een goede aanvulling zijn op de gegevens die je op de Internet Movie Database (IMDb) kan vinden. Cinema Belgica doet er alles aan om de basis te leggen voor toekomstig onderzoek en focust daarbij niet enkel op films maar op de ruimere historische cinemacultuur. Misschien moeten we bij het “afsluiten” eens de onderzoekers in plaats van de cijfers voor het voetlicht halen. Zonder hen geen Cinema Belgica.

Cinema Belgica wordt samen met het boek Gent Filmstad: Cinema’s en filmaffiches 1938-1961 voorgesteld op 14.10 om 13.00 in het Film Fest Café. De tentoonstelling over de filmaffiches in De Krook loopt nog tot 29.10.