Competitie blijft zorgenkind op de Berlinale

Twee Belgische producties vielen er op. Têtes Brûlées van Maja-Ajmia Zellama, een film over rouw en verlies, kreeg een speciale vermelding van de jury voor de Generation 14plus-competitie voor jeugdfilms. De enige Belgische competitiefilm Reflet dans un diamant mort van Hélène Cattet en Bruno Forzani met o.a. Koen De Bouw kon blijkbaar het jurypanel van het vakblad Screen International niet bekoren want de film kwam met een 1,7 op 5 op de laatste plaats terecht.

Hekelen

Jaag de politiek door de achterdeur naar buiten en ze komt door de voordeur terug binnen. Dat moet Tricia Tuttle ongetwijfeld al op de openingsavond van haar eerste festivaldag gedacht hebben. Juryvoorzitter Todd Haynes hekelde de politiek van president Trump en zijn invloed op mogelijke geldschieters voor de filmindustrie. Haakten die af, dan kan de persoonlijke integriteit van de makers in het gedrang komen. Haynes werd beleefd aanhoord maar de spanning steeg toen actrice Tilda Swinton, bekend voorvechtster voor de Palestijnse zaak, het woord nam bij de uitreiking van haar ere-Gouden Beer. Ze had het over “een internationaal mogelijk gemaakte massamoord die gebeurt terwijl we toekijken” maar noemde daarbij geen namen. Een fraai staaltje diplomatie?

Regels

Hoe ook, op dezelfde avond was er voor de opening van de Berlinale een wake ter ere van David Cunio, een door Hamas gegijzelde Israëlisch acteur die optrad in Youth van Tom Shoval, een film die in 2013 op de Berlinale werd vertoond. Shoval draaide daarover een gelaagde documentaire die als A Letter to David op het programma stond. Tricia Tuttle toonde zich solidair en woonde de wake bij. Ze nam daarbij de opdracht van Claudia Roth, de Duitse minister van cultuur, om de gijzelaars van Hamas niet te vergeten, ter harte. Wie het woord nam, werd vooraf ingepeperd welke de, bij overtreding eventueel strafbare, regels waren. Toch glipte de regisseur Jun Li van de Panoramafilm Queerpanorama door de mazen van het net toen hij een rede voorlas van een van de acteurs uit zijn film. Die had het o.a. over “de bijdrage van Duitsland en de Berlinale aan de volkerenmoord in Palestina”. Er werd onmiddellijk een strafonderzoek gestart en er kwamen verontschuldigingen van Tuttle. De CDU-fractieleider in de Berlijnse senaat, Dirk Stettner, profiteerde van het voorval om te pleiten voor afschaffing van de Berlinale subsidies. Dat werd door de Berliner Morgenpost afgedaan als “een doorzichtige verkiezingsstunt”.

Statement

Niemand minder dan de Roemeense regisseur Radu Jude nam ook de Duitse verkiezingen te baat om een eigen politiek en artistiek statement te maken. Bij het in ontvangst nemen van de prijs voor het beste scenario voor zijn film Kontinental ‘25 hoopte hij dat “de verkiezingsuitslag niet van dien aard zou zijn dat de Berlinale volgend jaar zou openen met Triumph des Willens van Leni Riefenstahl”. Aan zelfspot ontbrak het hem evenmin want ondanks de scenarioprijs noemde hij zichzelf een slechte scenarist. In zijn jongste film komt een deurwaarder die een dakloze man uit zijn schuilkelder zette in gewetensnood als die zelfmoord pleegt. De film is grotendeels geïmproviseerd. Improvisatie kan uiteraard ook in een goed scenario uitmonden maar Kontinental ‘25 haalt niet het niveau van vroeger werk van Radu Jude.

Podium

Hij brengt ons wel op het festivalpodium waar hij werd vooraf gegaan door o.a. de Noor Dag Johan Haugerud die voor zijn Dreams (Sex Love) de Gouden Beer in ontvangst nam. Dreams is het derde deel van een trilogie met Sex en Love als eerste twee delen. Er is geen onderling verband tussen de drie films en Dreams gaat over de 17-jarige Johenne die verliefd wordt op Johenna, haar lerares Frans. Ze houdt er een soort intiem dagboek op na en na de publicatie ervan bespreekt ze het met haar moeder en grootmoeder. Een confrontatie die heel wat losmaakt bij het drietal. En waarbij ook de ware aard van de relatie tussen Johenne en Johenna duidelijk wordt. Favoriet voor de Gouden Beer was de film niet maar toch is iedereen gelukkig met de prijs voor deze intelligente, fijnzinnige film over liefde, verlangen, ontgoocheling, misverstanden tussen levensechte personages. Zelfs wat magie kruidt de film die als voorbeeld wordt opgevoerd van queercinema (men is op zoek naar een beter woord) maar die de grenzen van het genre openbreekt.

Juryprijzen

Mocht het van de deelnemers van het Screen International jurypanel afhangen dan was de Gouden Beer gegaan naar The Blue Trail van Gabriel Mascaro maar de Berlinale jury gaf deze Braziliaans-Mexicaans-Nederlandse coproductie haar Grote Prijs. Centraal personage is de 77-jarige Tereza die geen zin heeft om te leven in een soort ouderengemeenschap. Ouderen worden er, van staatswege, samengebracht om jongeren meer kansen te geven om zich te ontplooien. Tereza gaat, per boot, haar eigen weg in het Amazonegebied. Geen nieuw maar origineel uitgangspunt dat bijzonder sympathiek is maar toch geleidelijk aan stoomkracht verliest. De gewone prijs van de jury ging naar de Argentijnse film The Message van Ivan Fund, een zwart-wit film waarin een jong meisje, Anika, in een minibus doorheen Argentijnse streken trekt in het gezelschap van haar pleegouders. Anika heeft een bijzondere gave. Ze is niet alleen paarden-maar ook koeien, honden, katten en zo verder-fluisteraar. Zelfs online is ze beschikbaar en met haar bovennatuurlijk talent voorziet ze in het levensonderhoud van het drietal. Minimalistische cinema van het vervelendste soort.

Overgang

Na Zuid-Amerika viel ook China in de prijzen. Huo Meng kreeg de Zilveren Beer voor beste regisseur voor Living the Land. Meng situeert zijn film in 1991 toen bepaalde Chinese streken de overgang maakten van landbouw naar industrieel gebied. De ouders van de tienjarige Chuang trokken naar de stad om daar een nieuw leven te beginnen. De opvoeding van Chuang wordt aan de familie overgelaten die verder probeert te leven van de landbouw. Living the Land sluit aan bij gelijkaardige transitiefilms maar legt de klemtoon op de tradities en rituelen die dreigen verloren te gaan. Dat levert enkele opmerkelijke sequenties op zoals het ophalen van de bruid voor de huwelijksplechtigheid of nog het uitzoeken of er olie in de landbouwgrond zit. Conflicten worden in sourdine gebracht en de mater familias vergeet je niet gauw. Toch heeft Huo Meng moeite om het geheel boeiend te houden.

Neutraal

In tegenstelling tot bij onze Ensors hebben de genderneutrale acteerprijzen op de Berlinale tot dusverre nog niet tot problemen of discussies geleid. De Australische Rose Byrne kreeg de Zilveren Beer voor de vertolking in een hoofdrol voor haar optreden in If I had Legs I’d Kick You, een Amerikaanse film van Mary Bronstein. Linda, een psychotherapeute, leeft aan de rand van een zenuwinzinking. Haar kind lijdt aan een merkwaardige ziekte en beiden moeten na een vreemde gebeurtenis in huis verhuizen naar een motel. Dat betekent nog lang niet dat Linda gerust kan zijn. Een van haar patiënten verdwijnt en haar eigen therapeut doet ook al vreemd. Het moederschap bezorgt haar niets dan zorgen. Mary Bronsteins film is niet autobiografisch maar ze maakte toch dingen mee uit de film waaraan ze zeven jaar werkte. Ze schetst een beeld van een uitputtend en stresserend moederschap zoals ze dat rondom zich ervaart. Een tijdsbeeld dus.

Telepathie

If I had legs heeft zijn verdiensten maar de relatie ouders en kinderen was toch beter uitgewerkt in een andere Duitse competitiefilm Was Marielle Weiss (What Marielle knows) van Frédérick Hambalek. Nadat ze een draai om haar oren kreeg, kan Marielle alles telepathisch horen wat haar ouders Julia en Tobias vertellen. Zo komt ze bijvoorbeeld te weten dat haar moeder zin heeft in een slippertje met een collega op het werk. Ze speelt daarbij haar vader en moeder tegen elkaar uit. Het komt tot hoogoplopende ruzies maar het feit dat hun dochter alles weet brengt beiden wellicht weer bij elkaar? Kleuren ze opnieuw binnen de lijntjes? Regisseur Hambalek vertrok van het gegeven dat we een baby al dikwijls van in de wieg op camera volgen en draaide voor zijn film de rollen om. Het leverde een hedendaagse kritische film op over hoe we met elkaar omgaan. Tegen veler verwachting in kwam de film niet op het palmares voor. Ook in de Oostenrijkse film Mother’s Baby van Johanna Moder kwam de relatie moeder-kind aan bod. Na een lang traject geraakt de veertigjarige Julia zwanger maar vanaf de geboorte lijkt alles mis te lopen. Is er een baby verwisseling gebeurd? Deze thriller neemt zichzelf erg serieus maar eindigt in een groteske farce. De drie films hebben het bovennatuurlijke gemeenschappelijk maar je moet van goeden huize zijn om daar op een subtiele en overtuigende manier mee om te gaan.

Glaciaal

Lucile Hadzihalilovic mengt in haar La tour de glace eveneens realiteit en fictie. Deze Franse film is geïnspireerd op De sneeuwkoningin, een sprookje van Hans Christian Andersen. Jeanne, een weeskind, komt slapend wakker op de filmset waar men dat sprookje verfilmd en ze krijgt zelfs een kleine rol. Zo komt ze in contact met Christina een diva die de rol van de sneeuwkoningin vertolkt. Ze geraakt gefascineerd door Christina en ontdekt parallellen in hun beider leven. De festivaljury bekroonde La tour de glace met een Zilveren Beer voor de beste artistieke bijdrage. Artistiekerige bijdrage zou een betere omschrijving zijn voor de glaciale schoonheidsfotografie in een film waar meer naar elkaar gestaard wordt dan er met mekaar wordt gepraat.

Verrassingen

Blue Moon, de nieuwe knappe film van Richard Linklater die zich afspeelt op de openingsavond van de musical Oklahoma, moet tevreden zijn met een prijs voor de beste bijrol. Die gaat naar Andrew Scott voor zijn rol als Richard Rodgers, de ene helft van het duo Rogers en Hammerstein. Voor festivalveteraan Hong Sangsoo en zijn What Does that Nature Say to You was er voor het eerst geen prijs weggelegd. Evenmin voor Timestamp, de indrukwekkende documentaire van Kateryna Gornostai die de laatste competitiedag nog een ferme boost gaf. Gornostai toont hoe het onderwijs omgaat met de al drie jaar durende Russische invasie. Ze plaatst haar camera zowel in een kleuterklas als in een middelbare school en volgt jongeren op weg naar de universiteit. Er komen geen interviews bij kijken. Alleen de plaatsen waar ze filmt worden vernoemd en de afstand tot het front. Er zijn al wat documentaires over de toestand in Oekraïne gedraaid maar deze is toch bijzonder omdat je door wat je ziet, merkt hoe een volk zich niet laat knechten en ondanks alles naar de toekomst kijkt. Van weerbaarheid en veerkracht gesproken! In de iets te lang uitgevallen film zitten beelden die je nooit meer zal vergeten. Voor een derde keer op rij een Gouden Beer toekennen aan een documentaire was wat veel gevraagd, maar iedereen nam de film mee naar huis.

Krediet

Tijd nu voor Tricia Tuttle om een bilan op te maken na nog geen volledig jaar werken. Haar aan debuutfilms gewijde nieuwe sectie Perspectives heeft alvast potentieel. Maar er is nog veel werk aan de winkel om de in de competitie verzand geraakte Berlinale tanker los te wrikken. Dat het dit jaar nog niet gebeurde was frustrerend maar gezien de hoge verwachtingen wellicht begrijpelijk. Haar krediet is voorlopig onaangetast.

www.berlinale.de