Courtisane 2023: film als stethoscoop

Blijven bewegen

Courtisane stelt zichzelf voor als een platform voor film en audiovisuele kunsten waar de relatie onderzocht wordt tussen het beeld en de wereld, de esthetiek en de politiek, het experiment en het engagement. Bij Courtisane bekijkt men cinema als “een sociale en politieke stethoscoop die de pulsatie van harten en ideeën opmeet en het geroezemoes van de wereld in al zijn verscheidenheid laat horen”. Zowel de in Hanoi geboren Trinh T. Minh-ha als de Amerikaan Robert Kramer laten de wereld in al zijn verscheidenheid zien en horen. In de beschouwingen over hun eigen werk hebben ze het over reizen of over een traject afleggen. Trinh T. Minh-ha stuurt ons ongeijkte paden op en laat ons onbestemde oorden ontdekken terwijl volgens Robert Kramer de ware vondst erin bestaat om “tussen de dingen te bewegen. Weigeren om te verstenen, blijven bewegen”.

Bij werk van onder meer Fairuz Ghammam, Lisa Spilliaert, Alia Syed, Collectief Faire-Part, Sylvain George en Rebecca Jane Arthur laat dat “onderweg” en “tussenin” zich eveneens voelen. Zij stellen structuren of begrippen zoals hier en daar, thuis en elders, binnen en buiten in vraag.

Relaas

In de openingsfilm The Man Who Envied Women construeert Yvonne Rainer rondom het uiteenvallen van een huwelijk een waanzinnig grappig relaas van een zelfingenomen rokkenjager, Jack Deller. Hij blijft maar doordraven over vrouwen van wie we op de soundtrack vragen en opmerkingen horen. Ze ondermijnen of benadrukken Dellers zelfverzekerde discours. Teksten zijn ontleend aan film en alledaagse cultuur maar ook aan tal van andere bronnen. Een collage van tegenstrijdige betekenisniveaus resulteert in steeds nieuwe connecties.

Strijdtoneel

Robert Kramer, in 1939 in New York geboren en in Rouen in 1999 overleden, voelde zich een reiziger die nooit ergens thuishoorde. Hij was al een outsider toen hij in een comfortabele omgeving opgroeide. In de jaren zestig begon hij als journalist in Latijns-Amerika, werd opbouwwerker in Newwark en sloot zich als filmmaker aan bij het Newsreel Collectief. Steeds zocht hij het strijdtoneel op: onder andere in Venezuela, Vietnam en Angola. In Ice bracht hij de radicale bewegingen in beeld die de Amerikaanse politieke structuren uitdaagden.

Breuklijnen

In 1980 verhuisde hij naar Parijs van waaruit hij meer dan twintig films produceerde. Na tien jaar afwezigheid keerde hij terug naar de Verenigde Staten en draaide daar Route One/USA, de weg die Canada verbindt met Key West in Florida. Samen met medereiziger Doc maken we onder meer kennis met een Native American reservaat in Maine, een Thanksgiving-diner en het Vietnam Veteranenmonument in Washington. Kramer bewandelt onbevreesd de breuklijnen tussen documentaire en fictie. Naast Route One/USA wordt ook Say Kom Sa vertoond waarin hij terugkeert naar Vietnam en de worsteling van het land volgt doorheen een onzeker en beangstigend verleden, heden en toekomst.

Terugkeren

Met Notre Nazi uit 1984 keert Kramer terug naar Berlijn waar zijn vader werd geboren. Dit aangrijpend portret werd opgenomen tijdens het filmen van Thomas Harlan’s Wundkanal, waarin Alfred Filbert, een voormalige officier van de Gestapo, een ex-nazi speelt die ontvoerd wordt door een terroristische organisatie. Kramer observeert hoe Harlan – wiens vader, Veit Harlan, de beruchte antisemitische propagandafilm Jud Süß regisseerde – in een poging om in het reine te komen met zijn verleden, gradueel de methodes van de vijand overneemt en zo als het ware zijn eigen ergste vijand wordt. Later, in Berlin 10/90 trad de regisseur in dialoog met alle resonanties verbonden met Duitsland, zowel in zijn familie- als in de wereldgeschiedenis. Robert Kramer was een man die steeds terugkeerde, alles opnieuw bekeek. Vandaar zijn drie films over Vietnam.

Vertrekpunt

Naast Kramer is ook Trinh T. Minh-ha “artist in focus” op de 22ste Courtisane editie. Ze werd in Hanoi geboren maar emigreerde tijdens de Vietnamoorlog naar de VS waar ze muziekcompositie, etnomusicologie en Franse literatuur studeerde. Haar films zijn gebaseerd op en gemotiveerd door haar eigen ervaringen in het gekoloniseerde Vietnam. Die ervaringen herkende ze ook in Afrika. Zij beschouwt een gegeven naam of een opgenomen beeld niet als finaliteit maar als vertrekpunt. Zo zoekt ze in Shoot for the Contents en in haar nieuwste film What about China niet naar het “ware” gezicht van China maar beweegt ze zich onder en met het beeld van wat als vanzelfsprekend wordt beschouwd. Een beeld dat bepaald wordt door de media en andere vormen van beeldvorming. Idem in Surname Viet, Given Name Nam, waar ze de cultuur portretteert via het populaire geheugen en orale tradities. Ze tast weifelend de werkelijkheid af, vol passie maar wars van aanspraken op authenticiteit, autoriteit of neutraliteit. Op 1 april vindt in de Minard een uitgebreid gesprek plaats met Trinh T. Minh-ha en wordt er een publicatie voorgesteld gewijd aan het klankwerk in haar films.

Selecties

Naast werk van de artists in focus bestaat het festivalprogramma nog uit een twintigtal zogenaamde selecties. Een ervan is gewijd aan werk van de Portugese filmmaker João Pedro Rodrigues, die al een aantal keren te gast was op FFG en in 2018 lid was van onze internationale jury. Where Is This Street? or With No Before And After is de titel van zijn jongste film die hij samen met zijn partner João Rui Guerra da Mata draaide. Beiden hebben met hun veelzijdige talenten samen een niet te classificeren verzameling hedendaagse film gedraaid die provocerend dansen tussen fictie en non-fictie en tegelijk subtiel mediteren over de filmgeschiedenis. Hun jongste samenwerking verenigt het avant-gardistische, auto- biografische en meta filmische dat hun gezamenlijk werk kenmerkt en reflecteert over een film die hun levens en het pad van de naoorlogse Portugese cinema heeft vormgegeven: The Green Years van Rodrigues’ geliefde mentor Paulo Rocha. Beide regisseurs zullen niet alleen hun eigen film voorstellen die zich afspeelt tijdens de coronapandemie in Lissabon maar ook hun inspiratiebron: The Green Years van Rocha.

Naar het Oosten

Na de val van de Berlijnse Muur reisde Chantal Akerman door Midden- en Oost-Europa. Ze wilde er al lang naartoe om er te werken met Slavische talen die verschillend zijn maar vrij en gelijkaardig klinken. “Ik wilde een werk maken over veranderingen in stemmen en talen. Maar de film D’Est ontwikkelde zich tot een totaal andere vorm: de textuur van de klankband is heel belangrijk maar er komt geen enkel woord in voor. In plaats daarvan ontvouwt zich een audiovisuele compositie van beklemmende impressies, zonder commentaar, dialoog of ondertitels”, zegt Chantal Akerman. In D’Est komen film en reizen en de weerslag die ze op elkaar hebben uitmuntend tot hun recht. Vandaar dat Akermans film mede de rode draad vormt doorheen de programmatie van Courtisane.

Naar het Zuiden

Waar Chantal Akerman naar het Oosten trok, ging Johan Van der Keuken op 30 april 1980 vanuit Amsterdam zuidwaarts. De weg naar het Zuiden werd een road movie die hem tot in Egypte bracht. In zijn kenmerkende intuïtieve en geëngageerde stijl gaat van der Keuken ontmoetingen aan met mensen die proberen een plek voor zichzelf te maken: krakers, reizigers van land naar stad, van Zuid naar Noord. Hij maakte een verslag van uiterlijke emigratie en innerlijke vervreemding, maar ook van veerkracht en levensmoed. Het is een reis naar het Zuiden die gradueel laat voelen wat het betekent om het Noorden te verliezen. Beter kan je niet aansluiten bij het oeuvre van Robert Kramer en Trinh T. Minh-ha.

Zussen Spilliaert

Werk van zus en broer Fairuz en El Moïz Ghammam en de zussen Lisa en Clara Spilliaert laat Courtisane-gangers toe zoektochten te ontdekken in de complexe ruimtes die zich bevinden tussen verschillende culturen en generaties en ook om de tiende verjaardag te vieren van Hotel Red Shoes van de zussen Spilliaert. Deze culturele heroriëntatie van Japan naar België en de transitie van kind naar adolescent was hun eerste samenwerking en tevens een cruciaal punt op het artistieke pad van beide zussen. Inmiddels heeft Lisa Spilliaert in haar Spilliaert haar bloedverwantschap met kunstenaar Léon Spilliaert onderzocht en de vraag gesteld of zij nu ook voorbestemd is voor het kunstenaarschap. Ze komt terecht bij een keramieken sculptuur van een door haar zus ontworpen en gemaakte stamboom.

In de verschillende selecties komen nog namen voor als Abbas Kiarostami, Derek Jarman, Hannes Verhoustraete, Raoul Peck, Ana Vaz e.a.

Alle info: www.courtisane.be