Een SF-achtervolgingsthriller in de One Shot Cinema van maart: Midnight Special

'Midnight Special' is een Amerikaanse SF film waar je ook als volwassene kan van genieten. Een film die om een kind draait, maar zelf niet kinderachtig is. Ook al uniek.

'Midnight Special' is met andere woorden een buitenbeentje en anomalie binnen de hedendaagse Amerikaanse cinema. Maar Jeff Nichols (38), de meest getalenteerde Amerikaanse regisseur van zijn generatie, is dan ook geen Hollywoodhuurling, wel een onafhankelijke filmer die een ander Amerika voor de camera brengt dan we in de doorsnee studioproductie te zien krijgen.

'Midnight Special' is met andere woorden een buitenbeentje en anomalie binnen de hedendaagse Amerikaanse cinema.

Een handvol films heeft hij intussen op zijn palmares; alle vijf spelen ze zich af in de landelijke Verenigde Staten. In die zin sluiten zijn films meer aan bij een lange traditie binnen de US cinema, die gaat van de pastorale drama’s van Henry King ('Tol’able David', 1921; 'The Country Doctor', 1936; 'Jesse James', 1939; 'Deep Waters', 1948; 'I’d Climb the Highest Mountain', 1951; 'The Earth Is Mine', 1959) en de landelijke kronieken van John Ford (Judge Priest, 1934; Young Mr.Lincoln, 1939; The 'Grapes of Wrath', 1940) tot de kosmische onderdompelingen in de natuur van Terrence Malick ('Badlands', 1973; 'Days of Heaven', 1978; 'The Tree of Life', 2011; 'To the Wonder', (2012).

In verhalen die vaak naar een fabel neigen en ook een mythologische inslag hebben, snijdt Nichols zeer diverse onderwerpen aan: de rivaliteit tussen broers in 'Shotgun Stories', zijn debuut uit 2007; de vader die in 'Take Shelter' (2011) aan nachtmerries lijdt en stilaan in de waanzin glijdt; de Huckleberry Finn-achtige avonturen van een adolescent aan de oevers van de Mississippi in 'Mud' (2012); de klopjacht op een gezin met een buitengewoon begaafd kind in 'Midnight Special' (2016); het waargebeurde verhaal in 'Loving' (2016) van een interraciaal huwelijk (blanke man, zwarte vrouw) in het Amerikaanse zuiden van de jaren vijftig waar de racistische wetgeving zo’n gemengd huwelijk verbiedt ('Loving' was te zien was op de jongste editie van Film Fest Gent, maar blijft ook onuitgebracht in de bioscoop).

In al zijn films draait het om begrippen als geloof, (religieuze) overtuiging, vaderschap, familiebanden, gezinswaarden, de betekenis van een ‘thuis’ te hebben en tot een gemeenschap te behoren.

Onderwerpen die danig van elkaar verschillen maar ook opvallende raakpunten vertonen - obsessies lijkt een veel te sterk woord voor films die ons niets opdringen en waarin zowel in beeld als in dialoog veel onuitgesproken blijft.

In al zijn films draait het om begrippen als geloof, (religieuze) overtuiging, vaderschap, familiebanden, gezinswaarden, de betekenis van een ‘thuis’ te hebben en tot een gemeenschap te behoren. Geen enkele film speelt aan de Oost- of Westkust. Uitgezonderd Take Shelter dat in Ohio werd gedraaid, is Nichols’ territorium het zuiden van de Verenigde Staten: Arkansas in 'Shotgun' en 'Mud'; Texas, Louisiana en Alabama in 'Midnight Special'; Virginia in 'Loving'.

Als genre-oefening sluit 'Midnight Special' aan bij een aantal intelligente en ambitieuze SF films uit de jaren ’70, begin jaren ’80: 'Starman' van John Carpenter, 'The Man Who Fell to Earth' van Nicolas Roeg (met David Bowie getypecast als marsmannetje), 'Close Encounters of the Third Kind' en 'E.T.' van Steven Spielberg.

Anders dan de grote namen van de vorige generatie (de Coen brothers, Quentin Tarantino, Steven Soderbergh) is Nichols een classicist die de codes van de narratieve cinema respecteert, die nooit ironisch is of de dingen afstandelijk tussen aanhalingstekens plaatst. Hij is niet geïnteresseerd in vormelijke experimenten maar stelt zich volledig ten dienst van het vertellen van een verhaal dat niet voortgedreven wordt door een opgelegde plotmechaniek maar zich logisch ontwikkelt door de handelingen van sterke personages waar Nichols een grote empathie voor toont.

Op een heel persoonlijke manier weet hij zijn thema’s te verwerken in beproefde genres, zonder ooit de dupe te worden van formules en conventies. Zo is 'Midnight Special' tegelijk een achtervolgingsthriller, een road movie en een bovennatuurlijke mystery film (of religieuze profetie). Als genre-oefening sluit 'Midnight Special' aan bij een aantal intelligente en ambitieuze SF films uit de jaren ’70, begin jaren ’80: 'Starman' van John Carpenter, 'The Man Who Fell to Earth' van Nicolas Roeg (met David Bowie getypecast als marsmannetje), 'Close Encounters of the Third Kind' en 'E.T.' van Steven Spielberg. Alhoewel 'Midnight Special' in onze tijd speelt, zijn er toch vintage elementen die ons de indruk geven dat we meegevoerd worden naar een vroegere tijd, naar de cinefiele referenties uit Nichols’ jeugdjaren.

Protagonist van 'Midnight Special' is Alton, een 8-jarig jongetje (Jaeden Lieberher) dat werd ontvoerd uit de Ranch, een religieuze commune in het Amerikaanse Heartland, geleid door Calvin Meyer (Sam Shepard). De kidnapper blijkt zijn biologische vader Roy Tomlin te zijn, gespeeld door Nichols getrouwe Michael Shannon. Vader en zoon worden achterna gezeten door leden van de religieuze sekte, het FBI, een sympathiserende NSA officier (Adam Driver), lokale politie. Hulp krijgen ze van Roy’s jeugdvriend Lucas (Joel Edgerton, de hoofdrolspeler in Loving), een state trooper, en van Altons radeloze moeder Sarah (Kirsten Dunst).

Overgevoelig aan licht en geluid. Laat dat nu ook de twee elementen zijn die de structuur, de mise-en-scène, het ritme en de intense sfeer van de film domineren.

Aanvankelijk begrijpen we niet goed hoe de vork nu precies in de steel zit en waar al het spannend en meeslepend in beeld gebracht mysterieus en misleidend gedoe nu goed voor is. We worden in een verhaal gedropt zonder er de voorgeschiedenis van te kennen; druppelsgewijs verschaft Nichols informatie en geeft hij zekere geheimen prijs. Het heeft allemaal te maken met onderschepte signalen, versleutelde data die verborgen zitten in Meyers sermoenen en die de coördinaten bevatten van Altons eindbestemming.

Zonder hier al te veel te onthullen: weet dat het jongetje dat een beschermende donkere bril moet dragen overgevoelig is aan licht en geluid, over bovennatuurlijke gaven beschikt en dat diverse partijen controle willen krijgen over zijn unieke talenten. En dat hun tocht naar een raadselachtige bestemming ook een race tegen de klok is, gezien Altons gezondheid zienderogen achteruit gaat.

Overgevoelig aan licht en geluid. Laat dat nu ook de twee elementen zijn die de structuur, de mise-en-scène, het ritme en de intense sfeer van de film domineren. Met bijvoorbeeld een eerste deel dat overwegend ’s nachts speelt, claustrofobisch en beangstigend is en een tweede deel dat in volle zonlicht baadt, transparant is en naar openbaring leidt (de titel 'Midnight Special' verwijst naar een gevangenenballade uit de Deep South over een trein die ’s nachts opdoemt en door het licht dat hij uitstraalt gedetineerden weer hoop geeft).

Alhoewel dit de Jeff Nichols film is met de meeste actie en intrige, is het toch ook een zeldzaam sober en ingetogen SF epos. Visueel bevinden we ons overduidelijk in de wereld zoals we die kennen uit zijn vorige films: oer-Amerikaanse landschappen bezaaid met stoffige wegen, baancafés, pompstations en goedkope motels en waar vaak een onheilszwangere hemel over hangt. Het is het naturalistische decor waar plotseling en op spectaculaire wijze bovennatuurlijke en mythologische verschijnselen opduiken. Om zijn visie vorm te geven werkte Nichols andermaal met zijn vaste D.O.P. Adam Stone die schitterend gebruik maakt van het machtige widescreen formaat. Ook van de partij is zijn huiscomponist David Wingo die een ijle, obsederende elektronische score schreef die helemaal de sfeer oproept van Jack Nitzsche’s score voor John Carpenters 'Starman'.

Zonder een pretbederver te willen zijn, om te besluiten toch één minpunt: net als in Spielbergs 'Close Encounters of the Third Kind' en in Brian De Palma’s 'Mission to Mars' is de finale van 'Midnight Special' een afknapper: door het visionaire te willen visualiseren leidt de climax niet tot het sublieme, maar integendeel tot een banaal en Kitscherig spiritueel futurisme.

Woensdag 1, 8, 15, 22 en 29 maart om 20:30 uur in KASKcinema (Godshuizenlaan 4, 9000 Gent)
Tickets (€5/€3) hier verkrijgbaar - Film Fest Friends gaan gratis op vertoon van hun lidkaart!