Een virtuoze thriller in de One Shot Cinema van april: '11 Minutes'

De Poolse veteraan Jerzy Skolimowski mag dan nog 77 zijn, de wijze waarop hij op zijn oude dag met de regels van de verhalende cinema blijft experimenteren, levert stimulerende en inventieve cinema op, waar de meeste van zijn jonge collega’s nog een puntje kunnen aan zuigen.

De titel 11 Minutes slaat op de korte tijdspanne waarin de levens van een aantal inwoners van Warschau in elkaar verweven geraken, met even cruciale als fatale gevolgen voor iedereen.

Het zou zonde zijn méér te onthullen over deze als een puzzel opgebouwde film. Hoe alle stukjes in elkaar passen ontdekt u dus best zelf vooraleer u meer leest over de film.

Non-conformisme

Wat u wel mag weten en zeker geen afbreuk zal doen aan uw kijkplezier: wie is Jerzy Skolimowski? Nu zo goed als vergeten maar van de jaren zestig tot de jaren tachtig een belangrijke figuur in de vernieuwende Europese cinema. Skolimowski, geboren in 1938, is een generatiegenoot van Roman Polanski (Het mes in het water), Krzysztof Zanussi (Structuur van een kristal) en Andrzej Zulawski (Het derde deel van de nacht). Hij is een veteraan van de Poolse new wave die in navolging van de Franse nouvelle vague eind jaren vijftig van vorige eeuw furore maakte. Zijn autobiografische debuutfilm Rysopis (1964) maakte hij als eindexamen voor de befaamde Filmacademie van Lodz. Hij speelt zelf de hoofdrol van een stuurloze jonge man die richting wil geven aan zijn leven maar zo besluiteloos is dat dit maar niet wil lukken. In zijn tweede proeve, Walkover (1965), voert hij dezelfde twijfelende protagonist op die intussen amateur bokser is, sport die Skolimowski zelf een tijd lang beoefende. Wat die twee films voor die tijd uniek maakte, was dat ze nu eens niet over het oorlogsverleden gingen (de grote obsessie van Andrzej Wajda, de vader van de moderne Poolse cinema), wel over de hedendaagse naoorlogse generatie.

Met zijn non-conformistische helden en zijn subtiele kritiek op het politieke systeem in het communistische Polen, werd Skolimowski in officiële kringen streng in het oog gehouden. Toen hij in 1967 Hands Up! draaide, een onverholen aanklacht tegen het stalinisme, sloeg de censuur toe. De film werd verboden en pas achttien jaar later vrijgegeven. Voor Skolimowski was het tijd om een internationale carrière te entameren, zoals collega Roman Polanski hem had voorgedaan. Zijn omzwervingen duurden bijna een kwarteeuw en begonnen in België waar hij Le Départ (1967) draaide, zijn onbeschroomde hommage aan de Franse nouvelle vague, met in de hoofdrol Jean-Pierre Léaud, alter ego van Jean-Luc Godard en François Truffaut. Skolimowski draait vervolgens Italiaanse, Britse, Duitse, Franse en Amerikaanse coproducties. Deep End (1970) dat zich integraal afspeelt in een Londens badhuis (maar grotendeels werd opgenomen in Munchen) waar de adolescente badmeester liefde & seks ontdekt, groeide uit tot een van de sleutelfilms van de Swinging Sixties. Skolimowski waagt zich ook met wisselend succes aan enkele literatuurbewerkingen: The Adventures of Gerard (1970) naar Sherlock Holmes bedenker Sir Arthur Conan Doyle; King Queen Knave (1972) naar Nabokov; Torrents of Spring (1989) naar Turgenev.

Veel persoonlijker zijn The Shout (1978), Moonlighting (1982), Success is the Best Revenge (1984) en The Lightship (1985). In 1991 keert Skolimowski terug naar zijn roots; zijn vaderland is intussen van het communisme bevrijd. Hij draait er 30 Door Key (1991). Met deze obscure, haast nergens vertoonde film lijkt er een einde gekomen aan zijn carrière als regisseur. Het duurt bijna twintig jaar vooraleer hij zijn comeback maakt. Met zijn jongste drie films, 4 Nights with Anna (2008), Essential Killing (2010) en nu 11 Minutes (2015) toont hij opnieuw zijn meesterschap. Drie extreem uiteenlopende films met toch enkele gemeenschappelijke kenmerken: de vereenzelviging van de regisseur met outsiders; een flair voor absurde zwarte humor; de soepele vrijgevochten vertelstijl.

Spoiler alert!

Aan de hand van een arsenaal aan filmische registraties (video surveillance, smartphone camera’s, Web cams) observeert Skolimowski in 11 Minute koel afstandelijk de handelingen en activiteiten van zijn bont assortiment van schijnbaar niet gerelateerde personages, een vijfentwintigtal in totaal. Zo volgen we afwisselend een wellustige filmmaker die een auditie afneemt van een jonge actrice, een jaloerse echtgenoot, een meisje met hond, een drugsdealer, een ex-gevangene die nu als hot dog venter aan de kost komt, ruitenwassers, een gezelschap nonnen en een groepje paramedici. Niet alleen is wat ze aan elkaar bindt lang onduidelijk, ook wie ze zijn en wat ze precies uitrichten is aanvankelijk raadselachtig omdat Skolimowski in de introducties van de personages de toeschouwer meermaals op het verkeerde been zet. Zo is er de man en de vrouw die in een hotelkamer het bed induiken; het lijken overspelige minnaars die tijdens een geheim rendez-vous met schuldgevoelens worstelen, tot Skolimowski onthult dat het ruitenwassers zijn die even een seksuele pauze inlassen tijdens het schoonmaken van een glazen wolkenkrabber.

Doe geen moeite om je de namen van de personages te herinneren; Skolimowski zapt lustig van de een naar de ander, alleen is wat toevallig lijkt in feite meesterlijk gecontroleerd en tot in de puntjes beredeneerd. Skolimowski weet met zijn fragmentarische vertelling verwarring te zaaien, zonder dat we uit frustratie omdat we niet alle verbanden (door)zien, onze interesse verliezen. Hij weet integendeel met zijn desoriënterend versnipperd aaneenrijgen van de ogenschijnlijk niet gelieerde vignetten continu onze nieuwsgierigheid te prikkelen. Je denkt dat je zelf de film aan het invullen bent, maar in feite is er een meester manipulator die aan de touwtjes trekt met een zin voor perfectie en precisie die aan het maniakale grenst.

11 Minutes is een film waarin het narratieve ondergeschikt wordt aan het omgaan met tijd en ruimte, de essentie van pure cinema dus, wat deze conceptuele thriller zeker biedt. Op briljante wijze weet Skolimowski de elf minuten die tot het freak ongeval leiden, uit te rekken tot een speelfilmlengte van 81 spannende minuten. In een virtuoze montage die ook de chronologie door elkaar gooit en even intens als energiek is, weet hij de tijd zowel te expanderen als te doen krimpen. Een bijna altijd bewegende camera draagt bij tot de illusie dat de hele film in één grote beweging voorbij glijdt.

Over toeval en causaliteit

Wat wel snel duidelijk wordt is dat er een overheersend Big Brother Is Watching You sfeertje over de gebeurtenissen hangt, wat nog sonoor wordt versterkt door de sinister atonale score. Hoe ernstig de thema’s van alomtegenwoordigheid van digitale camera’s en verlies van privacy door bewakingscamera’s ook mogen zijn, Skolimowski is geen oude zeur die de greep van de nieuwe technologieën op ons bestaan aanklaagt; hij gebruikt integendeel deze nieuwe technologieën op een speelse manier die meer doet denken aan sommige thrillers van John Carpenter en Brian De Palma (en aan Femme Fatale in het bijzonder), dan aan de fel moraliserende toon van mozaïekverhalen als Babel, 21 Grams en Crash. Als er één film is waar 11 Minutes aan verwant is, dan is het wel 71 Fragmente einer Chronologie des Zufalls (1994) van Oostenrijkse zwartkijker Michael Haneke.

11 Minutes weerlegt het banaal ‘humanisme’ en het ‘We Are the World’ gevoel van vele multipele karakterstudies waarin uiteindelijk de menselijke verbondenheid triomfeert. In plaats van ons stiekem met een feel good boodschap te bombarderen, confronteert Skolimowski ons liever met een sardonische bespiegeling over toeval en causaliteit die met grote kinetisch kracht over het doek rolt.

Naarmate de film vordert nemen de onheilspellende allusies in de micro-verhaaltjes toe, wat de schokkende climax onvermijdelijk maakt. Blijkt dat alle personages van wie er een aantal aan de hemel een mysterieus object meenden te ontwaren, op één grote aanvaring afstevenden. Deze scène met een aaneenschakeling van ongevallen, kan op vele manieren geïnterpreteerd worden, maar levert vooral het bewijs dat zelfs massale surveillance catastrofen niet kan voorspellen, laat staan verhinderen.

De verwoestende finale, eindigend met een quasi abstract lang aangehouden shot, bevestigt de donkere en zwartgallige Weltanschauung van Skolimowski: niet het leven maar de dood is het enige wat ons bij elkaar brengt, ons als mens één maakt.

Woensdag 19 en 26 april om 20:30 in KASKcinema (Godshuizenlaan 4, 9000 Gent)

Tickets (€5/€3) zijn hier verkrijgbaar - Film Fest Friends gaan gratis op vertoon van hun lidkaart!