FFG Classics ontleed: Kamikaze 1989
Kamikaze 1989 (1982)
Tussen het maken van twee films door (Die Sehnsucht der Veronika Vos en Querelle) vond Fassbinder in zijn laatste levensjaar nog de tijd en de energie om de hoofdrol te vertolken in deze in de nabije totalitaire toekomst gesitueerde politiefilm naar de roman Murder on the 31st Floor uit 1964 van de Zweedse misdaadauteur Per Wahlöö (van het schrijversechtpaar Sjöwall & Wahlöö dat in de jaren 1960 een spraakmakende reeks neerpende rond de fictieve inspecteur Martin Beck). In het Duitsland van 1989, zo dachten ze toch in 1982, hebben de groenen de macht veroverd, is iedereen die niet levenslustig en optimistisch is een illegale dwarsligger, is televisie meer dan ooit het meest doeltreffende instrument voor hersenspoeling en hebben de grote bedrijven het voor het zeggen.
Fassbinder speelt - met meer ironie dan het zwaartillende scenario hem toelaat - detective moordzaken Jansen, een bullebak van een inspecteur wiens vestimentaire slechte smaak (een pak in namaak luipaardvel en een felrood hemd) de ogen uitsteekt. Tijdens zijn speurtocht naar de daders van valse bommeldingen in het hoofdkwartier van het conglomeraat dat controle uitoefent over alle media, ontdekt hij een geheimzinnige 31ste etage. Hij krijgt vier dagen om het raadsel op te lossen zo niet ontploft er een bom. De vraag is ook of deze mogelijk terroristische dreiging opgezet is tegen of integendeel in scène is gezet door de quasi fascistische communicatiereus Combine, een bedrijf dat de massa onder de duim houdt door lachwedstrijden op televisie te sponseren en misschien wel de aandacht wil afleiden van een groter complot, wat gesuggereerd wordt door een subplot om het land te bevrijden van de zeldzame nog resterende intellectuelen. Zijn onderzoek voert Jansen ook naar de Berlijnse cyberpunk scene en underground techno clubs, wat zeer dankbare materie is voor de score van Edgar Froese van Tangerine Dream, het duo dat in die jaren ook zijn ambient sound verkocht aan William Friedkin (Sorcerer/Wages of Fear), Michael Mann (Thief, The Keep) en Ridley Scott (Legend).
Regisseur Wolfgang Gremm strooit in een film die meer bij de trash Kitsch cultuur aanleunt dan bij het hardgekookte detective genre, gul met referenties. Naar films van Fassbinder natuurlijk, maar ook naar Fritz Langs Dr.Mabuse, Jean-Luc Godards Alphaville en Louis Feuillades stille film serial Les Vampires. Zijn film is ook doordrongen van West-Berlijnse (cyber)punk attitudes en comic strip archetypes. Gremms derivatieve dystopische fantasie is leuker om naar te kijken dan om over na te denken. De akelige, zeer herkenbare toekomstwereld van glas, neon en staal wordt door Xaver Schwarzenberger (die ook vanaf Berlin Alexanderplatz de laatste films van RWF fotografeerde) indrukwekkend en angstaanjagend gevisualiseerd. Zijn ook van de partij: Fassbinder getrouwen Brigitte Mira (als een van de loyale acolieten van de grote leider, Blue Panther, die aan de touwtjes trekt) en Günther Kaufmann (als Jansens stuntelende partner Anton). Alsook Fassbinders cutter (en weduwe) Juliane Lorenz en Frank Ripploh, regisseur van Taxi zum Klo. Franco Nero, die een cruciale rol speelt in Fassbinders afscheidsfilm Querelle, maakt een gastoptreden als een van de samenzweerders.
Fassbinder had geen hoge pet op van zijn regisseur Wolf Gremm die hetzelfde jaar dat hij afgewezen werd wél toegelaten werd tot de Berlijnse filmschool en nu een ongegronde reputatie genoot. ‘Ik heb geen goeie regisseur nodig’ zei hij tegen Juliane Lorenz toen hij van Gremms producerende echtgenote Regina Ziegler het voorstel kreeg. ‘Ik zal mezelf wel regisseren. En bovendien, wie zegt dat een slechte regisseur niet een goede film kan maken?’ Hij wist ook dat hij in elke scène van de film zou te zien zijn en een detective spelen in de traditie van de klassiekers van Dashiell Hammett, maar dan overgoten met de anti-Establishment saus van de opstandige sixties, zag hij wel zitten. Tot hij het script kreeg en hij meteen uit het project wilde stappen. Een koppige Ziegler wist hem te overtuigen. Door een Amerikaanse scenarist aan te trekken om Gremms script te herschrijven en daarmee ook de Engelstalige markt aan te boren. Dat werd Robert Katz die het oorspronkelijke script ook maar niks vond. ‘It looked hopelessly trapped in the sixties, which in the eighties no longer looked all that smart.’ Katz wilde de kans om met Fassbinder te werken niet laten voorbijgaan. Hij transformeerde het script met een oude Hollywood gimmick: het verhaal verplaatsen naar de nabije toekomst.
Kamikaze ’89 werd opgenomen in Berlijn in augustus en september 1981 en alhoewel Fassbinder niet echt zichzelf regisseerde, hield Gremm hem zelden tegen om te doen waar hij zin in had. Gremm vertelde dat eens Fassbinder het luipaardkostuum gekozen had, ze nooit meer over de stijl van de film hoefden te discussiëren.
Naar verluidt genoot Fassbinder van de film en zag hij zichzelf graag in elke scène spelen. In de kleine dertig films waarin hij ook voor de camera stond, ging het meestal om kleine rollen en gastoptredens. Zijn enige echte hoofdrol voor Kamikaze 1989 dateert uit zijn beginperiode: Baal (1970) van Volker Schlöndorff waarin RWF nog een wat gezette jongeling met een babyface is. Twaalf jaar later in Kamikaze 89 ziet hij er niet uit: opgeblazen, transpirerend en na de minste inspanning naar lucht happend. Een beetje zoals een jongere versie van Orson Welles domineert hij meteen elke beeld waarin hij verschijnt.
Hij retourneerde zijn kostuum in luipaardvel niet aan de garderobe, en bleef het pak af en toe aantrekken tijdens de weinige maanden dat hij nog in leven was. Kamikaze 1989 ging op 16 juli 1982 in première, een maand nadat Fassbinder op 10 juni in München was overleden.
Robert Katz, die gehoopt had er nog twee vervolgfilms aan te breien, was genoeg te weten gekomen over Fassbinder om in 1987 de biografie Love is Colder than Death te schrijven.
Met Rainer Werner Fassbinder, Franco Nero, Günther Kaufmann, Juliane Lorenz, Brigitte Mira, Boy Gobert, Arnold Marquis, Richy Muller, Nicole Heesters, Jorg Holm.
Gremm, Wolf (1942- 2015)
Geboren in Freiburg. Volgt eerst een hogeschool voor muziek, studeert daarna theater, letteren en psychologie om te eindigen op het Duitse Instituut voor Film en Televisie in Berlijn. Doet zijn eerste proeve bij de televisie, met documentaire kortfilms maar ook de kennelijk onvermijdelijke passage bij Tatort, serie waarvoor hij in 1975 één episode inblikt. Na een aantal bioscoopfilms werkt hij vanaf 1982 bijna uitsluitend voor televisie, waar hij een grote bedrijvigheid aan de dag legt, zodat bij zijn director credits op IMDb de teller op 45 staat.
Zijn eerste film, Ich tachte, ich wäre tot werd geproduceerd door Regina Ziegler die uitgroeide tot een van de meest ondernemende en succesvolle producers in Duitsland en ook een van de weinige vrouwen in dit beroep. Wolf Gremm associeerde zich met haar productiehuis en in 1979 werd hij haar tweede echtgenoot.
In Kamikaze 1989 regisseerde hij Fassbinder in zijn laatste filmoptreden. Ze waren dik bevriend. Gremm sliep in het appartement in München waar Fassbinder op 10 juni 1982 in een belendende kamer overleed zonder dat hij er iets van merkte.
Op het eind van zijn leven maakte hij de documentaire Wolf at the Door waarin hij in een soort dagboek vorm zijn verslechterende gezondheidstoestand beschrijft nadat hij de diagnose kreeg dat hij aan niet te opereren botkanker leed (deze documentaire prijkt als extra op een Amerikaanse Blu-ray uitgave van Kamikaze 1989).