Wide Angle: Video-essays Tokyo Story

Het is een triumviraat met andere aspiraties dan de klassieke analytische benadering. Want Kogonada, Jorge Suárez-Quiñones Rivas en Evan Puschak bestuderen niet alleen de stijlgrepen van Ozu. Ze laten zich inspireren door zijn artistieke aanpak en zetten zijn stijl in als hun eigen modus operandi. Had Yasujirō Ozu zelf video-essays gemaakt, dan zouden die op deze driekoppige selectie geleken hebben.

Weg van Ozu

Gestage herhaling en minimale variatie zijn ordenende principes van het oeuvre van Ozu. De hernemingen betreffen vaak huiselijke rituelen, maar er zijn wel meer motieven die drie decennia lang in zijn films opdoken - van thee over treinen tot tranen. In Way of Ozu compileert Kogonada een aantal van die motieven. De visuele triptiek die hij opbouwt, is een verstilde distillatie van de essentie van Ozu. De montage is opgetrokken uit visuele echo’s en laat zo Ozu’s films zichzelf becommentariëren.

Video-essayist Kogonada is weg van Ozu: dit is niet zijn enige werkstukje over de Japanse regisseur. (Het pseudoniem Kogonada is bovendien een verwijzing naar één van Ozu’s trouwste artistieke medewerkers, scenarist Kogo Noda). Het kleinood Ozu // Passageways is een supercut van steegjes en corridors waarin duidelijk wordt hoe Ozu die tussenruimtes inzet. De gangen worden overgangen en in de nauwe straatjes zijn de personages eeuwig onderweg. Want bij Ozu is alleen de tijdelijkheid voor altijd.

Kogonada’s video-essays over Ozu (en zijn even elegante montages over het werk van Bresson en Bergman, Linklater en Malick) bleken vingeroefeningen voor zijn praktijk als regisseur. Want ondertussen maakte hij de sprong naar langspeelfilms: zijn debuut Columbus (2017) kon je ontdekken bij Film Fest Gent en ook After Yang (2021) is een favoriet op het festivalcircuit. Het is niet moeilijk in die langspelers de invloed van Ozu te ontdekken. Ook Kogonada serveert fijnbesnaarde familieverhalen die hun geheimen mondjesmaat prijsgeven en het grote gebaar schuwen.

Setsuko solo

In The Eternal Virgin neemt Jorge Suárez-Quiñones Rivas de zes samenwerkingen van Yasujirō Ozu met actrice Setsuko Hara onder de loep. In dat half dozijn films is zij tegelijk instrument en uitvoerder van de minimalistische poëtica van de Japanse regisseur. Haar vertolkingen koppelen metronomische precisie aan emotionele subtiliteit.

Nu lenen video-essays zich bij uitstek tot het bestuderen van acteerwerk. Vertolkingen laten zich makkelijker vatten in video dan je ze kan vastleggen op een blad: de vertaalslag naar het geschreven woord kan je overslaan. Maar Suárez-Quiñones Rivas heeft met zijn video-essay andere ambities dan het onderzoeken van de tics of trucs van Setsuko Hara.

Zijn gemillimeterde montage bestaat uit exact 71 shots: het gaat om alle interieuropnames uit Ozu’s films met Setsuko Hara waarin zij helemaal alleen te zien is. Elk shot wordt in zijn volledige lengte gebruikt, zoals het ook in de oorspronkelijke film zat. Alleen de volgorde is dooreengegooid: niet de narratieve chronologie dicteerde de montage, maar wel de ritmiek van de beelden. Jorge Suárez-Quiñones Rivas (niet toevallig zelf ook kunstenaar en filmmaker) maakt zich de creatieve rigueur van Ozu eigen en gebruikt die als een scalpel om de zes samenwerkingen van regisseur en muze te fileren.

Het resultaat is een hypnotisch video-essay dat even rigoureus en evocatief is als de films van Yasujirō Ozu zelf. Niet alleen de vertolkingen van Setsuko Hara komen hier scherp te staan: doordat het acteerwerk losgekoppeld wordt van de verhaallijnen, zien we ook hoe haar lichaamstaal een belangrijk bestanddeel is van Ozu’s esthetische gestrengheid… En hoe Hara die met een gulle dosis mildheid verrijkt.

Porseleinen cinema

Late Spring (1949) was de eerste samenwerking van Yasujirō Ozu met Setsuko Hara. Ze speelt een toegewijde dochter die het gezelschap van haar vader verkiest boven dat van een echtgenoot. Maar het meest besproken beeld uit dit tedere dubbelportret is niet van dochter Hara, noch van vader Chishū Ryū. Het is een statisch beeld van een vaas.

In zijn video-essay Why Did Ozu Cut To A Vase? gaat Evan Puschak op zoek naar de betekenis van dat enigmatische cutaway shot. Puschak (die opereert onder de nom de vidéo The Nerdwriter) zet een half dozijn interpretaties naast elkaar, van filmcritici en -wetenschappers, tot filmmakers en -denkers. Geen van de mogelijke verklaringen krijgt meer gewicht dan een ander, ze staan schouder aan schouder. Ook visueel gebruikt Puschak die strategie van de nevenschikking: in een paar goed gekozen side-by-side passages verduidelijkt hij de vormelijke keuzes van Ozu.

Heel wat video-essaymakers op YouTube geven tempo voorrang op diepgang. Hun kortademige montages lijken de beperkte aandachtsspanne van hun kijkers voor lief te nemen. Essayist Evan Puschak roeit tegen die snelle stroom op. Met momenten van verstilling geeft hij zijn argumentatie ademruimte en krijgt de kijker de tijd om tot eigen conclusies te komen.

Zowel Kogonada, Jorge Suárez-Quiñones Rivas als Evan Puschak spiegelen zich aan de stijl van Ozu. Geen van de voornoemde video essays verkondigt zekerheden: allemaal vieren ze het mysterie van Ozu. Ze gebruiken daarbij de audiovisuele vorm als een veil, niet als een beitel. Want cinema is breekbaar.