FFG Wide Angle: Video-essays Vortex

Maar wat gedaan met een film die enkel op het festivalcircuit al (ere-)rondjes liep? Dat is het geval met Vortex van Gaspar Noé: de meest recente langspeler van de Argentijn kwam nog nergens in reguliere roulatie en kon je enkel op een filmfestival onder ogen krijgen. Zoals op Film Fest Gent 2021, waar de film de Grand Prix voor Beste Film wegkaapte. Vortex is vooralsnog digitaal ongrijpbaar, en dus is een video essay maken over die film uitgesloten(*).

Geen nood. We selecteerden een drietal video essays die een visie van Vortex kunnen verrijken. De gekozen essays kunnen een licht werpen op de figuur Gaspar Noé, op zijn esthetica en op de bijzondere verteltechniek die hij in Vortex hanteert.

From the Flicker to Gaspar Noé

Koortsachtig. Bezwerend. Hectisch. Provocatief.

Het zijn de eerste adjectieven die bij het horen van de naam Gaspar Noé vaak bovengehaald worden. Niet onterecht: deze beeldenstormer laat vaak een storm van beelden en beats los die eerder op het onderlijf dan op het hoofd van de kijker mikken.

Carlos Baixauli maakte een video essay dat dit aspect van de visuele stijl van Noé filmhistorisch kadert. From the Flicker to Gaspar Noé zet fragmenten uit experimentele films schouder aan schouder met beelden van Noé. Ze blijken een voorliefde te delen voor stroboscopische effecten, voor flikkeren en flitsen.

Experimentele filmmakers als Peter Kubelka, Toshio Matsumoto en Peter Tcherkassky refereerden met die flicker aan de basisillusie van film: uit de flitsende opeenvolging van statische beelden wordt beweging geboren. Gaspar Noé maakt gebruik van de hypnotische en opzwepende kracht van zulke flikkerende beelden: uit zijn opeenvolging van flitsen wordt opwinding geboren.

Ook al laat de titel anders vermoeden, toch verzaakt Vortex aan de maalstroom van viscerale visuele impulsen die Noé opvoerde in Enter the Void, Climax of Irréversible. Niettemin blijft dit video essay van Baixauli, gepubliceerd door MUBI, interessant kijkvoer.

Understanding Slowness Through The Cinema of Gaspar Noé

Traag.

Dat is dan weer een term die je niet meteen met Gaspar Noé associeert. Toch is dat wat Joe Humfrey doet in zijn video essay Understanding Slowness Through The Cinema of Gaspar Noé. Humfrey ziet een verband tussen de films van Noé en slow cinema, een filmbeweging die vooral inzet op contemplatie en daarvoor ruim de tijd neemt.

Ook al wentelen de films van Noé zich in wanorde, ook al zweert hij bij opzwepende beelden, toch hanteert de Argentijnse regisseur ook vaak de long take… net zoals slow cinema dat doet. Humfrey stelt dat zowel slow cinema als de films van Noé daarmee hetzelfde affectieve doel nastreven: het opwekken van een verregaande en zelfs ongemakkelijke identificatie met de personages. Door de lang aangehouden opnames wordt empathie onontkoombaar.

Vortex lijkt Humfreys contra-intuïtieve lezing gelijk te geven. Dit doorleefd dubbelportret van een relatie die verdwijnt in een mist van dementie schurkt zowel vormelijk, thematisch als narratief aan tegen slow cinema. Stilte krijgt voorrang op rumoer, de sfeerzetting weegt zwaarder door dan het narratief, en minimalisme wint het van Noés gebruikelijke excessen.

The Evolution of Split-Screen Cinema

De meest in het oog springende vormelijke keuze van Vortex is het gebruik van de splitscreen techniek. Zo goed als de hele film is ontdubbeld: we krijgen tegelijk twee (bijna) vierkante beelden te zien, zij aan zij gepresenteerd. Splitscreens zijn al sinds de begindagen van de cinema een onderdeel van de filmtaal, maar ze worden zelden een hele film lang aangehouden.

In The Evolution of Split-Screen Cinema focust de Britse filmrecensent en -maker Leigh Singer op deze bijzondere techniek. Hij doet dat middels een lang interview met regisseur Mike Figgis. Zijn experimentele film Timecode (2000) is een van de bekendste en meest geslaagde voorbeelden van deze vorm. Figgis deelt het scherm op in kwadranten: hij toont simultaan vier verschillende locaties en personages met onderling verbonden verhaallijnen.

Opmerkelijk is de link die Mike Figgis ziet tussen het uitwerken van een splitscreen vertelling en het componeren van muziek. Net zoals een componist vertrok Figgis van een partituur. Die aanpak liet hem toe de vier deelbeelden als melodische lijnen op elkaar af te stemmen.

Ook Vortex lijkt schatplichtig aan de compositorische principes van muziek. De twee luiken van Noés diptiek delen vaak dezelfde ruimte en hetzelfde gevoel - een samenzang van twee verstilde stemmen. Soms drijven de acties uit elkaar en gaan de personages elk hun eigen weg - dan krijgen we een duet op afstand. In andere scènes staat de toon in de twee beelden haaks op elkaar - dissonantie wordt daar het ordenend principe.

^(*) Helemaal onmogelijk is het niet. De gerenommeerde Amerikaanse video essayist Kevin B. Lee flikte iets gelijkaardigs zelfs twee keer, telkens voor het Internationaal Film Festival Rotterdam. In 2020 maakte hij een video essay over The Lighthouse van Robert Eggers. Omdat hij geen digitaal bestand van de film te pakken kreeg maakte hij zijn eigen versie van die film, met beelden van hoofdrolspelers Willem Dafoe en Robert Pattinson die hij uit andere films leende. Twee jaar eerder was de opgave nog zwaarder. Toen maakte hij samen met Chloé Galibert-Laîné een video essay over Readers van James Benning, een film die ze niet eens gezien hadden. Dat leidde tot een inventief desktop video essay waarin Lee en Galibert-Laîné speculeren over de samenstelling van Bennings nieuwe film en tegelijk ook diens hele oeuvre bespreken.