FFGent @ Cannes: Palmares drukt de Cannesvreugde niet...

Voor sommigen was de toon van de film weliswaar scherp maar de filmtaal niet. Toch was de jongste emotionele film van Loach significant voor een reeks sociaalkritische films op het festival. Net zoals hun Britse collega keken regisseurs als Cristian Mungiu, Cristi Puiu, Luc en Jean-Pierre Dardenne, Brillante Mendoza, Maren Ade, Andrea Arnold, Jeff Nichols met en doorheen een kritische filmlens naar de hedendaagse maatschappij. Daarin ontwaarden ze corruptie, onmacht, onvrede, verwarring, klassenstrijd. Geen al te fraai beeld dus maar wel relevant.

Neem bijvoorbeeld 'Bacalaureat' van de Roemeense Christian Mungiu. Deze boeiende film telde op het einde van het festival nog het meeste supporters voor de Gouden Palm en ging uiteindelijk met de regieprijs voor Mungiu aan de haal. Het hoofdpersonage, dokter Romeo Aldea, heeft voor zijn dochter Eliza een mooie toekomst uitgetekend. Zij zal na de humaniora in Engeland gaan studeren. Een incident brengt het afleggen van de examens in gevaar. Tussendoor moet vader Romeo ook zijn persoonlijk leven wat in orde brengen. Zijn huwelijk met een depressieve vrouw is voorbij en ook de relatie met zijn dochter raakt getroebleerd. Mungiu schetst een uitstekend beeld van het dagelijkse leven in Roemenië en hoe menselijke relaties erdoor worden aangetast. Iedereen meent het goed maar er worden compromissen gesloten, bij een operatie wordt bijvoorbeeld een enveloppe bezorgd aan de dokter. Niet nodig natuurlijk, maar ze komt toch van pas. En geleidelijk verzinkt iedereen in een moeras… Knap van Mungiu hoe hij een vader-dochter relatie in een groter geheel kadert.

Dat thema merkte je eveneens in 'Toni Erdmann' van Maren Ade, de film die door de internationale filmcritici torenhoog op het palmenschild werd geheven. Maar met lege handen naar huis vertrok en dus de indruk kan nalaten een overschatte film te zijn. Ade neemt de wereld van de marketing en de consulting op de schop en maakt van haar hoofdpersonage Ines een koele vrouw die bij fusies van bedrijven zonder mededogen de hakbijl bovenhaalt. Haar vader, die zich de persoonlijkheid van ene Toni Erdmann, aanmeet, probeert door zijn dochter poetsen te bakken zijn plaats in haar leven opnieuw te veroveren. De film heeft zijn momenten en is soms hilarisch maar blijft onevenwichtig.

Ritueel
Daarom terug naar die andere Roemeense bijdrage 'Sieranevada' van Cristi Puiu die zich drie dagen na de Charlie Hebdo aanslag afspeelt. Dokter Lary – er was geen gebrek aan dokters op het scherm – komt, veertig dagen na het overlijden van zijn vader, nog eens samen met de familie om de overledene te gedenken. Dat herdenkingsritueel loopt uit op een bezinning over zijn plaats in de familie en in de maatschappij. De discussies over en bij mensen bij wie de grond onder de voeten dreigt weg te zakken zijn niet mis en spelen zich af in een claustrofobische ruimte. Puiu gebruikt zijn camera op een bijzondere manier. We kijken op ooghoogte naar de personages en op een gegeven moment wordt het duidelijk dat we alles zien vanuit het standpunt van de overleden vader. Volgens de Orthodoxie blijft de ziel immers nog veertig dagen op aarde rondzweven…

Ook bij de gebroeders Dardenne is het hoofdpersonage een dokter. In 'La Fille Inconnue' heet ze Jenny Davin en ze houdt er in al haar inzet en medemenselijkheid toch een vaste regel op na: geen emoties bij het werk. Die boodschap geeft ze ook door aan haar stagiair. Wanneer er een uur na het sluiten van de consultaties toch wordt aangebeld doet Jenny Davin niet open. ’s Anderendaags krijgt ze wel te horen dat er in haar buurt een jonge vrouw dood werd aangetroffen. Dokter Jenny voelt zich uiteraard schuldig en gaat op zoek naar de naam van het slachtoffer. Eerst doet ze navraag in haar patiëntenkring en ontdekt daarbij een mogelijk spoor. Jean-Pierre en Luc Dardenne onderstrepen dat ze geen detective story willen brengen maar alleen het portret van een dokter die zichzelf in vraag stelt. Toch zijn beide aspecten niet altijd in evenwicht. De sociale en maatschappelijke context, Seraing en Luik, wordt opnieuw rustig, trefzeker en met sprekende details in beeld gebracht. Toch had zowat iedereen het gevoel dat het om een “mindere Dardenne” ging. Maar dat “mindere” is relatief want de Cannes-lat lag immers heel hoog. De dit keer minder direct emotionele gebroeders Dardenne blijven onze vaandeldragers.

Net zoals hun Amerikaanse collega Jeff Nichols ontbreken zij op de palmares. Maar voor de mooie 'Loving' van Nichols begon meteen na de vertoning al een soort petitie voor een Oscarnominatie. Het komt er voor de marketing nu op aan om die sfeer enkele maanden vol te houden. Moet lukken met een film over een mooi en rustig gebracht niet zo fraaie stukje vrij recente Amerikaanse geschiedenis.

Een ander stukje “Americana” kregen we van de Britse Andrea Arnold. Zij dropt haar hoofdpersonage Star te midden van een groep jongeren die een dollar proberen bij te verdienen door aan de rijkere middenklasse magazines te verkopen. De eindeloos lijkende muzikale road movie, 'American Honey' is niet alleen een groepsportret maar ook een confrontatie met sociale verhoudingen en toestanden in de Midwest. Na 'Red Road' en 'Fish Tank' is dit eveneens een “mindere Arnold” maar hij levert haar wel haar voor de derde keer de prijs van de jury op. Mocht er een abonnement op die prijs bestaan…

Aansturen
Nog meer sociaal-maatschappelijk nieuws kwam er met 'Ma’Rosa' uit de Filippijnen. Regisseur Brillante Mendoza klaagt doorheen de lotgevallen van winkelhoudster Rosa de welig tierende corruptie aan. Rosa wordt betrapt op het verkopen van drugs en gevangen genomen. Zij wordt door de politie gedwongen om zich vrij te kopen zo niet wacht de gevangenis… De Cannes jury onder leiding van George Miller begreep de boodschap en gaf Jaclyn Jose (Rosa) de prijs voor de beste vrouwelijke vertolking.

Toch was dit niet de sterkste onder de films die door een vrouwelijk hoofdpersonage werden aangestuurd. Want dat was ook al een trend op het jongste Cannes festival. Hoogtepunt daarbij was zonder twijfel 'Elle' van Paul Verhoeven. Een van de weinige films waarbij “het dak er af ging” in Cannes. Aan 'Elle' ging een geur van provocatie vooraf en velen verwachtten vooral vanuit feministische hoek, felle reacties. Was het daarom dat de film op de laatste festivaldag werd gekazerneerd? Wat daar ook van zij: 'Elle', met een fantastische Isabelle Huppert in de titelrol was vooral wegens zijn kwaliteiten spraakmakend. Verhoeven blijft zijn geliefkoosde thema’s als seks en geweld getrouw en lardeert die met een wraakmotief. Het resultaat is een explosieve cocktail met her en der een wrange humoristische toets en een scheut maatschappijkritiek.

De laatste competitiefilm Asghar Farhadi’s 'The Salesman' bleek uiteindelijk goed voor twee prijzen: beste scenario en beste acteur. De Iraanse regisseur, vooral bekend van 'A Separation' vermengt de opvoering van 'Death of a Salesman' met een verhaal over een vrouw die door een man wordt aangerand als ze noodgedwongen haar intrek neemt in een appartement dat vroeger werd bewoond door een prostituee. Haar man ontmaskert de aanrander en dreigt met wraak. Een en ander zet het koppel dat samen optreedt in het toneelstuk onder druk. Farhadi houdt alles strak en meesterlijk in de hand en protest tegen zijn prijzen was er dan ook niet.

Meest omstreden op dat vlak was de Grote Prijs voor 'Juste la Fin du Monde' van Xavier Dolan. De Canadese regisseur ligt, na films als 'Laurence Anyways' en 'Mommy', bij vele cinefielen in de hoogste schuif. Maar zijn verhaal over een schrijver die na jaren afwezigheid zijn familie opzoekt om zijn nakende dood mee te delen, werd niet door iedereen gesmaakt. Dolan kreeg een bak negatieve kritiek over zich heen en was daar niet zo gelukkig mee. Toch viste de festivaljury de cineast op uit het moeras en kende hem haar meest prestigieuze prijs toe. Boegeroep was haar deel. Het klonk wel niet zo luid als bij de voorstelling van 'The Last Face' van Sean Penn. Die zorgde met een mix van een liefdesverhaal en de wraakroepende door burgeroorlogen veroorzaakte menselijke ellende in Afrika voor een absoluut dieptepunt op het festival. Maar Charlize Theron en Javier Bardem zorgden samen met Penn voor een mooie rode loper. Ook die was de afgelopen editie mooi gestoffeerd.

Amazon
Waarnemers waren wel verbaasd dat de streaminggigant Amazon die niet minder dan vijf films op het festival had zonder prijzen Cannes verliet. De coole 'Paterson' van Jim Jarmush zou inderdaad niet misstaan hebben tussen de bekroonden. Voor Amazon was de aanwezigheid in Cannes een primeur want tot dusverre weigerde Cannes films te vertonen die niet door een onafhankelijke producent of een filmstudio werden gefinancierd. Maar tegen de nieuwe realiteit, de streamingspelers als Amazon en Netflix, kan zelfs Cannes niet op. Net zoals het op de Berlinale al duidelijk was, verschuift de macht in de filmwereld. Tegen de sommen die Amazon en co op tafel legt om een film te draaien of te vertonen, kan niemand op. Het bioscoopmodel staat duidelijk onder druk maar voorlopig wil Amazon het niet te hard spelen. Maar of het bij charmeren en sussen blijft? Veel sales agents, die niet alleen verkopen maar ook soms bij het produceren van de arthouse films betrokken zijn, vrezen voor hun toekomst. Er zit dus dynamiek in de filmmarkt die onvermijdelijk wereldwijd repercussies zal hebben. Want ook de Chinezen beginnen zich te roeren. Doorgewinterde filmlui kijken het allemaal relativerend aan want de filmgeschiedenis hangt aaneen van de crisissen. En fans van Martin Scorsese moeten zich alvast geen zorgen maken. Voor de rechten op zijn volgende film 'The Fisherman' met Robert De Niro en Al Pacino in de hoofdrollen werd 50 miljoen dollar neergeteld door een onafhankelijke, pas in 2014 op de markt gekomen speler. Het geloof in de film is dus nog niet dood maar soms heb je in Cannes de indruk dat je in de virtuele realiteit leeft… Tiens, VR als dat volgend jaar daar geen thema wordt…