'Hellhole' is filmische tour de force van eigen bodem

De tweede langspeelfilm van de Vlaamse cineast Bas Devos is een occasioneel cryptische, maar altijd briljante visuele meditatie over de geestesgesteldheid - een mix van angst, woede, ontreddering en het gevoel: wat nu? - in Brussel tijdens de nasleep van de terroristische aanslagen van 22 maart 2016 in Zaventem en in de Brusselse metro.

Drie niet aan elkaar gelieerde personages die de diversiteit belichamen van de multiculturele stad domineren deze film die het klassiek narratieve opzij schuift en kiest voor een elliptische vertelling waarin wat onuitgesproken blijft - vrij veel dus - niet in dialogen gevat wordt, maar in een langzame stoet van strakke, statische beelden afgewisseld met hypnotiserende camerabewegingen, of liever cameraomschrijvingen. Wat de drie protagonisten bindt, behalve dat ze alle drie de metro nemen, is hun grote gevoelseenzaamheid en het onvermogen of de complicaties van het communiceren met de ander.

Verloren zielen

Mehdi (Hamsa Belardi) is een jonge Moslim die, ondanks de warmte die hij vindt bij zijn koesterende moeder, in zichzelf gekeerd is en ondraaglijke migraineaanvallen krijgt. Het weerzien met zijn oudere broeder, die door zijn vader verstoten werd, is hartelijk maar wordt overschaduwd door de dienst die van hem gevraagd wordt: het stelen van de ouderlijke juwelen om zijn broers schuld te kunnen inlossen. De broer, van wie de activiteiten raadselachtig blijven maar die vast iets te verbergen heeft, ziet in Mehdi, die zonder zijn migraines een goede student zou zijn, de toekomst terwijl hij naar eigen zeggen "tussen goed en kwaad zit".

Wannes (Willy Thomas) is een arts die in opvangcentra vluchtelingen verzorgt, geconfronteerd wordt met een doodzieke vader en zich zorgen maakt over zijn zoon Boris, een F-16 piloot van wie hij niet weet wanneer hij hem zal terugzien, en met wie hij via Skype contact houdt.

Alba (Alba Rohrwachter) is een Italiaanse tolk bij de Europese instellingen, die haar zus mist, haar eenzaamheid verdringt met onenightstands (ze slaapt niet met haar occasionele partners, ze neukt er alleen maar mee) en van haar chef te horen krijgt dat ze arbeidsongeschikt is omdat ze bij een van haar taken even in slaap viel. Ze herinnert zich het moment dat ze insliep niet, en dit idee van plotseling even weg te zijn, wordt in deze vrij conceptuele film ook doorgedacht met overgangen waarbij het beeld uitdooft tot het helemaal zwart is - een herinnering ook aan de leegheid, aan het verlies van de slachtoffers van de aanslagen.

Wazige vlekken

Echt verbonden met elkaar zijn deze personages niet, al gaan twee van hen op doktersbezoek bij het derde personage. Minstens een keer scheren ze onbewust rakelings naast elkaar, zoals in de scène waarin Wannes op de metrotrein wacht en Mehdi aan de overkant hetzelfde doet, maar dan via de koptelefoon luisterend naar muziek - een van de vele voorbeelden in de film waardoor de mensen afgesneden zijn van wie hen omringt.

Dat idee van niet langer verbonden te zijn, zit ook vervat in Bas’ mise-en-scène waarbij de traditionele shot/tegenshot-montage volledig genegeerd wordt en de personages door telelens altijd losgemaakt worden van hun omgeving waardoor ook andere personages die in beeld komen wazige vlekken blijven. Je merkt dit al van bij de openingsscène waarin Mehdi bij de dokter komt, die off screen blijft, terwijl we hem in een close-up in profiel zien, met zijn moeder, die nochtans het gesprek domineert, onscherp, quasionwaarneembaar, op de achtergrond.

Gemediatiseerd geweld

De titel 'Hellhole' verwijst natuurlijk naar de fameuze uitspraak van Trump over Brussel (wat trouwens in een klasgesprek letterlijk wordt geciteerd), maar het is Devos niet te doen om een sociologische commentaar bij die bewering. Ook onderneemt hij geen enkele poging om de fatale gebeurtenissen te reconstrueren, maar hij suggereert ze één keer expliciet op de geluidsband en er wordt in dialoog en beeld herhaaldelijk naar verwezen. Over hoe het gemediatiseerd geweld uiteindelijk onze koude kleren niet meer raakt, maakt Wannes’ collega Samira (Lubna Azabal), die het best uiting geeft aan de wonden die in de hoofdstad geslagen werden, de bemerking "la violence est une succession de pixels à la télévision".

Hellegat is een film die zijn betekenis alleen via de vormgeving prijs geeft. Zo zijn de gededramatiseerde handelingen doorsneden met inserts van bewolkte, blauwe of dreigend grijze hemels die zich letterlijk boven het geroezemoes verheffen.

Licht & duisternis

Devos en zijn top D.O.P. Nicolas Karakatsanis hanteren een beeldtaal die vaak naar het abstracte neigt, waarin de ruimte geboetseerd wordt met licht en duisternis, waarin je bijvoorbeeld eerst een kleurenveld ziet en pas in een later shot ontdekt waar die kleur vandaan komt, zoals het fluogroen dat afkomstig blijkt te zijn van een hippe danstent.

De regisseur toonde zich al van bij zijn debuutfilm 'Violet 'een filmmaker die enorm gevoelig is voor de plasticiteit van het filmbeeld. Hij kent duidelijk zijn modernistische klassiekers (van Antonioni over Chantal Akerman tot Béla Tarr) inzake het filmisch verkennen van de ruimte, maar afgezien van de vraag hoe concreet die invloeden zijn, geeft hij er toch een heel eigen draai aan, zodat zijn film nooit storend met referenties strooit.

Gevangenschap

Zijn discrete virtuositeit blijkt vooral uit een reeks opmerkelijke lang aangehouden instellingen. Zo is er het traag inzoomen van een totaalopname van het auditorium van de Europese commissie naar de glazen kooi van de tolkende Alba; zijn er de desoriënterende shots waarin de camera tot twee keer toe (eens bij nacht en eens bij heldere dag) tergend langzaam het hoekje om gaat en het wel lijkt alsof de stenen muren zich verplaatsen; of is er het finale shot waarin de camera in een hangaar rond een F-16 cirkelt.

Dé filmische tour de force is de sequentieopname waarin de camera de personages van buitenaf observeert, achteruit trekt, rond het hele huizenblok wentelt om te eindigen waar het shot begon. Je kan deze uitgekiende zoom shots of 360 graden bewegingen de voor de hand liggende symboliek toedichten (respectievelijk Big Brother is watching you surveillance en een gevoel van gevangenschap). Maar je kan er, beter nog, ook van genieten als pure cinematografische hoogstandjes.

'Hellhole' is tijdens Film Fest Gent On Tour te zien op dinsdag 19 maart in Sphinx Cinema (Gent), Flagey (Brussel), Cinema Lumière (Brugge), Cinema Cartoon's (Antwerpen), Cinema ZED (Leuven), Kunstencentrum BUDA (Kortrijk), CC Strombeek, Cinema Westside (Evergem), CC Zoetegem (Zottegem), CC Jan Tervaert (Hamme), CC Binder (Puurs), The Roxy Theatre (Koersel) & Studio Geel. Tickets zijn verkrijgbaar bij de deelnemende locaties.

Regisseur Bas Devos komt op dinsdag 19 maart om 21u30 langs in Kunstencentrum BUDA voor een nagesprek met Patrick Duynslaegher. Dit nagesprek wordt via live streaming vertoond op alle locaties na de vertoning.