Joao Pedro Rodriguez: De Kunst van de Metamorfose

Door Patrick Duynslaegher

Sinds het begin van deze eeuw draaide de in 1966 in Lissabon geboren Rodriguez vijf lange films en een dozijn kortfilms en documentaires. 'O Fantasma' (2000), 'Odete' (2005), 'Morrer como Homem' (Sterven als een man; 2009) en 'O Ornitologo' (2016) zijn films waarmee Rodriguez ons onderdompelt en meetroont naar zijn unieke wereld als cineast, zelfs al roepen ze echo’s of allusies op naar de eerste Fantomas films van Louis Feuillade, naar de melodrama’s van Douglas Sirk en Rainer Werner Fassbinder, naar de Aziatische film noir en naar de Thaise meester Apichatpong Weerasethakul en de Taiwanese meester Tsai Ming-liang. Toen hij op het jongste Film Fest Gent zijn nieuwste film kwam voorstellen, vertelde Rodriguez dat hij zich overigens meer laat leiden door schilders dan door cineasten. Wie goed toekijkt merkt in 'O Ornitilogo' zeker de picturale invloed op van Fra Angelico, Bellini en Mantegna.

De hoofdlijnen van zijn films zijn bedrieglijk simpel en makkelijk samen te vatten in één regeltje: een jonge vuilnisophaler loopt in nachtelijk Lissabon mannen achterna, op zoek naar een seksuele scharrel; een schijnzwangere jonge vrouw verenigt zich met een om de dood van zijn minnaar rouwende jonge homo; een ouder wordende travestiet twijfelt zich tot een vrouw te laten ombouwen om zijn gewelddadige jonge minnaar te behagen; een ornitholoog verdwaalt in de wildernis van Noord-Portugal en ondergaat tijdens zijn avontuurlijke tocht allerlei identiteits- en gedaanteverwisselingen.

Die korte samenvattingen onthullen de aanzienlijke queer-factor in het werk van Rodriguez maar wijzen ook al op het dominante motief in zijn films: de metamorfose. Deze zowel fysieke als spirituele veranderingen zijn vaak expliciet seksueel geladen, maar net zo goed gaat het om menselijke transformaties onder invloed van de dierenwereld of de mythologische natuur. De regisseur laat zowel zijn personages als de toeschouwer verdwalen in een wereld van mystiek en fantasmen en dat levert films op die zelf van gedaante lijken te veranderen en met hun mix van sensualiteit, lust, fetisjisme, religie en blasfemie de zachtaardige provocatie niet schuwen. De beeldtaal is tegelijk naïef (ook weer in de schilderkunstige zin) en sterk symbolisch.

De korte samenvattingen onthullen de aanzienlijke queer-factor in het werk van Rodriguez maar wijzen ook al op het dominante motief in zijn films: de metamorfose.

Maar zoals de toeschouwer tijdens de Q&A met de regisseur na de filmvertoning van 'O Ornitologo' op Film Fest Gent ook kon constateren, is die symboliek zeker niet dwingend en ook niet altijd beredeneerd en scherp gedefinieerd. De films bewegen zich veeleer voort in een schemerzone tussen fictie en docu, observatie en enscenering, gevoel en intellect, lichaam en geest, realisme en fantasie, abstract en figuratief, symbolisch en letterlijk, historisch en hedendaags, hemels en aards, ernstig en grappig, berekend en spontaan, kitscherig en subliem.

De retro laat ook toe kennis te maken met het minst bekende facet van het werk van Rodriguez: de kortfilms en de ene lange film ('A Ultima Vez Que Vi Macau'/ The Last Time I Saw Macao; 2012) die hij samen met zijn artistieke compagnon Joao Rui Guerra da Mata draaide in Portugal en Macao en waarin ze peilen naar de spoken en de mysteries uit het koloniaal verleden in de multiculturele, labyrintische stad.

Van de twee is in Centre Pompidou ook de installatie Santo-Antonio te zien, een grote kubus waarin op videoschermen voortgeborduurd wordt op de legende van Sint-Antonius van Padua waar de bizarre pilgrimtocht van 'O Ornitologo' een even verbazende als verrukkelijke interpretatie van geeft.

Voor wie zich nog meer in de wereld van Joao Pedro Rodriguez wil verdiepen is er ook een nieuw boek, Le jardin des fauves – Conversations avec Antoine Barraud. (Post-edition/Centre Pompidou; 20 euro).

Retrospectieve Joao Pedro Rodriguez (tot 18/12); installatie Santo Antonio (tot 2/1/2017) in Centre Georges Pompidou, Parijs.