Johan Leysen: een en al kwaliteit

Johan Leysen was een en al kwaliteit. Hij straalde die ook uit en met zijn présence vulde hij niet alleen kamers maar ook talloze toneel- en filmzalen. Zijn plotse overlijden op 73-jarige leeftijd sloeg iedereen met verstomming. De verslagenheid is groot want we verliezen een acteur van Europees niveau die onvermoeibaar van de ene filmset naar het ander toneelpodium stapte en met de groten uit beide kunstvormen samenwerkte. Steeds op zoek naar het nieuwe, het avontuurlijke en vooral het artistieke. Zichzelf relativeren kon hij als geen ander. Zijn, later, expressief gegroefde karakterkop, gaf volgens hem de doorslag bij veel castings, maar wie alleen daarmee rekening hield, kreeg toch zijn persoonlijkheid erbij. Ook de kleinste filmrollen vulde hij perfect in. Zelfs op de achtergrond werd hij zelden een schim.

Rubens

Bij leven verwees Johan Leysen graag naar die achtergrondrolletjes toen hij geconfronteerd werd met de titels van 174 films en tv-series waarin hij volgens de Internet Movie Data Base (IMDB) optrad. De reeks begint in 1975 met de Nederlandse Agamemnoon van Eric E. de Vos en eindigt met de nog niet uitgebrachte Onder de blote hemel van Lilian Sijbesma. Of Agamemnoon ooit het Vlaamse scherm haalde weten we niet. Vast staat dat de tv-reeks Rubens van Roland Verhavert Johan Leysen voor het eerst bij het grote publiek introduceerde. Niet in het minst omdat hij zowel de jonge Rubens als de oudere schilder en diplomaat vertolkte. In het tijdschrift Etcetera verklapte Leysen later dat hij soms jaloers was op zijn tegenspelers omdat die een veel kleurrijkere rol hadden.

Baal

Toen hij in 1977 Rubens vertolkte was de op 19 februari 1950 in Hasselt geboren Johan Leysen al drie jaar afgestudeerd aan de Studio Herman Teirlinck. Daarna trok hij naar Nederland met de bedoeling zich bij het Baal-gezelschap aan te sluiten want dat was de groep die ongewoon en avontuurlijk theater bracht van onder andere Peter Handke en Thomas Bernhard. Na een paar omzwervingen, onder andere bij het Ro-gezelschap van de legendarische Franz Marijnen, lukte hem dat ook. Lang bleef hij er niet want het gezelschap werd volgens hem monddood gemaakt.

Internationaal

Aan werk ontbrak het hem toen en later niet. In de jaren tachtig volgde de ene film de andere tv-serie op. In Le Lit van Marion Hänsel vertolkt Johan Leysen de rol van een dokter. Deze film uit 1982 is de eerste van het tiental films dat op Film Fest Gent in de loop der jaren werd vertoond. Drie jaar later kwam Daens van Stijn Coninx en ook Eline Vere van Harry Kümel kreeg een plaats in ons programma. Op dat moment, in 1991, had Johan Leysen een internationale reputatie als film- en tv-acteur. Die dankte hij onder meer aan zijn optreden in Je vous salue, Marie van Jean-Luc Godard. Zijn naam stond niet eens op de generiek, maar dat bleek geen hinderpaal. Na Godard volgden nog namen als Radu Mihaileanu met Trahir waarvoor Leysen de prijs voor de beste acteur kreeg in Montreal.

Repliek

In The American van Anton Corbijn mocht hij repliek geven aan George Clooney en men denkt met een glimlach terug aan zijn optreden in Jeune et jolie van François Ozon. Terence Malick vroeg hem om de rol van een schilder te vertolken in zijn A Hidden Life. In die film probeert hij het definitieve portret van Christus te schilderen. Een kleine rol maar ze staat er.

Dichter bij huis werkte Leysen nog mee aan onder andere L’oeuvre au noir van André Delvaux, Sailors don’t Cry van Mark Didden, Le tout nouveau testament van Jaco Van Dormael, Een ander zijn geluk van Fien Troch, Resurrection van Kristof Hoornaert. Een van zijn mooiste rollen vertolkte hij zonder twijfel in Romeo van Rita Horst. Een ontroerend en delicaat portret van een koppel dat een ongeboren kind verliest en daar verschillend mee omgaat. Een erg persoonlijk verhaal. Bij de tv-reeksen zal iedereen zich De smaak van De Keyser, de in Gent vertoonde Façades, The Spiral en The Missing herinneren en wie hem nu in dat genre aan het werk wil zien, kan bij Netflix terecht voor Noise.

Momenten

Aan het afwegen wat het belangrijkste is, zijn film- of zijn toneelwerk, wagen we ons niet. Het is allemaal een kwestie van “momenten”, zei hij ooit daarover. Hij heeft ze beide goed gekozen met beklijvende theatersamenwerkingen als gevolg. Franz Marijnen werd reeds vernoemd maar in dat rijtje horen zeker ook Guy Cassiers (Wolfskers), Jan Ritsema (Wittgenstein Incorporated) en Kris Verdonck (M., a Reflection) thuis. Sedert 2014 werkte hij samen met Milo Rau van NTGent. Dat gaf vuur en vonken en onvergetelijke stukken als The Civil Wars en Orestes in Mosul. Leysen werd zijn fetisjacteur genoemd. Maar ook dat kapselde hem niet in, getuige zijn recent optreden in de opera Ernani, voor Opera en Ballet Vlaanderen.

Johan Leysen hield van acteren en deed dat vlotjes in vier talen. Hij vond van zichzelf dat hij de jongste tijd een betere acteur was geworden en nam zich voor te acteren tot hij erbij neerviel. De dood verraste hem in zijn slaap.