Monica Vitti, koningin van de Italiaanse cinema
In Italië treurt men om “de koningin van de Italiaanse cinema”. Monica Vitti werd als Maria Luisa Ceciarelli geboren in Rome op 3 november 1931. Haar artiestennaam Vitti ontleende ze aan haar moedersnaam Vittilia en ze ruilde Maria in voor Monica toen haar ouders en haar twee broers naar Amerika vertrokken en zij als achttienjarige in Rome wilde blijven om haar toneelopleiding te voltooien. In 1953 studeerde ze af en haar nieuwe voornaam was een statement tegenover haar teruggekeerde familie. Alles was veranderd.
Ze genoot wat bekendheid als toneelactrice, schitterde in komische personages en vertolkte kleinere rollen in tv-producties en zelfs in een paar films maar kreeg op dat vlak te horen dat ze het niet zou maken in de filmwereld omdat haar gelaat geen typisch filmprofiel had. In een televisieinterview schatert Vitti het uit als ze daarbij het ontbreken van een wipneus illustreert. Dat ze een nek had die voor de film geschapen was, wist ze toen niet. Het was Michelangelo Antonioni die er haar op wees. “Ha una bella nuca, potrebbe fare del cinema”. Vrij vertaald: “Je hebt een mooie nek, misschien wel geschikt voor de film”, is een levensbepalende uitspraak geweest voor zowel Vitti als voor Antonioni en ook een “historische” voetnoot in de filmgeschiedenis.
Antonioni’s opmerking kwam er toen hij in 1957 Monica Vitti bezig zag met het dubben van het Dorian Gray personage in zijn film Il Grido (The Cry). Het dubben van rollen was inmiddels ook een specialiteit geworden van Vitti. Los van deze anekdotiek beschouwde ze de Italiaanse grootmeester als “talentvol, spiritueel, vitaal en enthousiast”.
Eensklaps
En toen kwam L’Avventura. Hun eerste film samen maakte haar in één klap wereldberoemd. Dat gebeurde niet zonder slag of stoot want de wereldpremière van L’Avventura op het filmfestival van Cannes eindigde voor haar in tranen. Het publiek lustte de film niet en onthaalde de film op een oorverdovend en lacherig boegeroep. Ook de critici waren verdeeld. In L’Avventura vertolkt Monica Vitti de rol van Gloria die op een eiland op zoek gaat naar de verdwenen Anna. Tijdens de zoektocht heeft ze een relatie met de vriend van Anna. Met een minimum aan dialoog hanteert Antonioni een voor die tijd geheel nieuwe vertelstijl en laat hij het mysterie van Anna’s verdwijning onopgelost.
Onverbloemd schetst Antonioni de leegheid van zijn personages die niet in staat zijn om met mekaar te communiceren, vreemden blijven voor elkaar, zich vervelen. Nogal lapidair werd gezegd en geschreven dat de verveling oversloeg op de toeschouwers en dat ze de leegheid van de film aan den lijve ondervonden. Anderen, recensente Pauline Kaël en regisseur Roberto Rossellini voorop, hadden het over de beste film van het jaar en over de keerzijde van La Dolce Vita van Federico Fellini. Uiteindelijk kreeg L’Avventura in Cannes de prijs van de jury. En was de vertolking van Monica Vitti als de mysterieuze, koude, enigmatische, sensuele Gloria in de filmgeschiedenis verankerd.
Vervreemding
Bevestiging kwam er in La Notte en L’Eclisse, de twee daaropvolgende films van Antonioni die samen met L’Avventura bekend zijn geworden als de “trilogie der vervreemding”. In La Notte toont Antonioni, om Luis Buñuel’s De discrete charme van de bourgeoisie te parafraseren, de leegheid van de bourgeoisie. Met de scherpte van een bistouri ontleedt hij de innerlijke armoede van de mens met een industrieel en een literair milieu als kader. De hoofdrollen worden vertolkt door Marcello Mastroianni en door Jeanne Moreau en Monica Vitti flirt er met Mastroianni en geeft diens huwelijk misschien wel de doodsteek. In zover nog nodig.
Vierde luik
In L’Eclisse (De eclips) is Monica Vitti als Vittoria op de dool na een liefdesbreuk en door haar moeder komt ze in contact met Piero, een belegger en vertolkt door Alain Delon. Opnieuw is de echte liefde veraf door de materialistische verzuchtingen en verwachtingen van Piero. Niet weinigen voegen met Il Deserto Rosso nog een vierde luik toe aan het vernoemde drieluik. Opnieuw is Antonioni in grote doen want door voor het eerst in kleur te werken probeert hij een film “te schilderen”. In de film vertolkt Vitti de rol van Guiliana, de echtgenote van een fabrieksdirecteur en moeder van een kind. Ze wil graag keramiste worden maar is dat wel mogelijk in een setting die mensen zichzelf niet laat zijn. Ze worden vreemden in een wereld die ze zelf hebben geschapen, waarschuwt de regisseur.
Vernieuwing
Met vier magistrale vertolkingen op vijf jaar tijd en met films die min of meer het gezicht van de filmgeschiedenis bepaalden en zeker symbolen van vernieuwing waren, kon de faam en de roem van Monica Vitti niet meer stuk. Ze trok uiteraard de aandacht van andere groten uit de filmwereld. Joseph Losey bijvoorbeeld die haar een rol gaf in Modesty Blaise, een Britse productie waarin Monica Vitti een geheim agente speelt en bedoeld als een James Bond parodie. De film met onder meer Terence Stamp en Dirk Bogarde werd neergesabeld.
Thuisbasis
Daarop trok Vitti zich in haar thuisbasis terug en gaf ze haar aangeboren komisch talent de vrije teugel. Ze werkte geregeld samen met Alberto Sordi en ontmoette nogmaals Marcello Mastroianni in Drama della gelosia van Ettore Scola. Vermeldenswaardig is ook nog haar optreden in Le phantôme de la liberté van Luis Buñuel en met Michelangelo Antonioni draaide ze in 1980 nog Il mistero di Oberwald, naar het stuk L’Aigle a deux têtes van Jean Cocteau. Tussen het vele werk door gaf ze ook nog acteerles. Haar laatste wapenfeit op filmgebied was Scandalo Segreto (Secret Scandal) uit 1990, een film waarvoor ze het scenario schreef en zelf regisseerde. Het werd geen succes.
Bekroond
Haar filmografie telt zo’n 55 titels en ze werd geregeld bekroond onder andere met vijf David de Donatello’s als beste actrice. Op de Berlinale won ze in 1984 een Zilveren Beer voor “een buitengewone prestatie in de film” Flirt van Roberto Russo, de man met wie ze 27 jaar samenleefde en dan ook trouwde. In 1992 kreeg ze op het filmfestival van Venetië een Gouden Leeuw als carrièreprijs.
Met twee semi-autobiografische boeken, Sette Sottane (Zeven Rokken) en Il letto è una rosa (Een bed is als een roos) bewees Monica Vitti haar veelzijdigheid. Ze vertolkte personages die alle facetten van het leven vertegenwoordigen. Zij die het verst van haar stonden, maakten van haar een wereldster, de andere tot koningin van de Italiaanse film. Alzheimer kende voor beide geen genade.
Raf Butstraen
Met decennia filmgeschiedenis op de teller is voormalig filmcriticus Raf Butstraen de geknipte man om het laatste filmnieuws te fileren voor Film Fest Gent.
