'Muidhond': goed en kwaad op het scherp van de snede

Patrice Toye, bekend van ‘Rosie’, ‘Nowhere Man’ en ‘Little Black Spiders’ baseerde ‘Muidhond’ op het gelijknamige en bekroonde boek van Inge Schilperoord. Zij is als forensisch psychiater werkzaam op het Pieter Baan Centrum in Utrecht. Daar worden misdadigers, nog voor ze voor de rechter verschijnen, onder meer inzake toerekenvatbaarheid psychologisch onderzocht. In een interview vertelde Inge Schilperoord dat ze in ‘Muidhond’ de menselijke kant toont van iemand die worstelt met pedofiele gevoelens. Deze uitspraak triggerde Patrice Toye. Ze las het boek en merkte, zo vertelt ze ons, een verandering bij haar op. “Zoals zovelen had ik mijn oordeel klaar over pedofielen en toch begon ik achter de hoofdfiguur in het boek de mens te zien. Hij is iemand die hard vecht en meer is dan zijn daden. Hij haat zichzelf om wat hij is. Schilperoord vindt het belangrijk om steeds de mens te blijven zien. Wie we ook zijn. In tijden van zwart-wit denken en het vervagen van nuance vind ik dit een moedig en belangrijk standpunt. Zo belangrijk dat ik via het beeld wilde doen wat Schilperoord via het woord brengt”, zegt Patrice Toye.

In de film ‘Muidhond’ wordt de van pedofilie verdachte 23-jarige Jonathan bij gebrek aan bewijs uit de gevangenis vrijgelaten. Hij gaat terug bij zijn moeder wonen in een huis bij de duinen. Naast dat huis woont een moeder met een tienjarig dochtertje, Bes. Jonathan doet er alles aan om zijn gevoelens te beheersen.

Welke verschillen zijn er tussen boek en film?

"Omdat het boek uit een monologue interieur bestaat heb ik het over een andere boeg moeten gooien. In plaats van overdenkingen heb ik voor actie moeten kiezen, woorden worden bij mij beelden. Ik dwing de toeschouwer door de ogen van Jonathan te kijken en daarom heb ik samen met coscenarist Peter Seynaeve de leeftijd van Jonathan van dertig teruggebracht naar drieëntwintig. Dat komt de empathie voor het personage ten goede en je kan beter zijn strijd en traject volgen. Met mijn onderwerp vraag ik al veel van de kijker. Ik kom met iets dat velen liever niet zien. Mij boeit het gevecht dat Jonathan met zichzelf aangaat. Hij ziet af, want hij is wat hij niet wil zijn. Door hem toegankelijker te maken, kunnen we samen met hem hopen dat hij het redt. We hebben allemaal een stereotiep beeld van een pedofiel als een ziek, eng mannetje en dat hoeven ze zeker niet te zijn. Volgens internationaal onderzoek kampt een tot drie procent van de mannelijke bevolking met pedofiele gevoelens en gaat de overgrote meerderheid van die mensen nooit tot daden over. DE pedofiel bestaat niet."

Hoe vermijd je dat sommigen Jonathan als een deel van een groot verwerpelijk geheel gaan beschouwen?

"Door op geen enkel ogenblik sympathie op te brengen voor Jonathan noch om medelijden voor hem te vragen. We oordelen niet, we tonen iemand in zijn rauwe emoties en met zijn goede en zijn slechte kanten. Ik neem het evenmin op voor hem. We brengen een probleem van een bepaalde geaardheid onder de aandacht en breken wellicht een taboe. Maar door iemand als Jonathan te demoniseren, te deshumaniseren en te verketteren worden mensen in een hoek gedrukt en gaan ze misschien over tot daden. Als je hun problematiek bespreekbaar maakt, zoeken ze misschien hulp en zullen er minder slachtoffers vallen. Als er door mijn film maar één slachtoffer minder valt, dan heb ik iets goeds gedaan. Maar nogmaals en voor alle duidelijkheid: ik keur pedofiele daden niet goed en misdaden moeten worden bestraft."

Muidhond is wel een zeer intrigerende titel.

Een muidhond is een soort karper en een oeroude vis die men vroeger genezende krachten toe eigende. Rondom zijn schubben heeft hij een soort slijm en daar schuurden gekwetste vissen tegen aan en dat hielp blijkbaar bij het genezen van wonden. In de film is Jonathan een beetje als de vis die ook opgesloten zit in het aquarium en hij hoopt dat de vis ook hem zal genezen. In het boek kent Jonathan enorm veel van vissen terwijl het in de film om een randverhaal gaat."

Hoe verliep het creatieve proces van boek naar film?

"Ik had direct een vertrouwensband met de schrijfster Inge Schilperoord. Ze gaf me volledige vrijheid bij het bewerken van haar boek en was altijd een sympathiserend klankbord. Ze las het script en benadrukte dat de “film mijn kindje was”. Ik voelde me bij het schrijven van het scenario nooit alleen en kon bij haar steeds terecht als psychologe. Ik ben een filmmaker die iets onder de aandacht brengt waarover specialisten hopelijk verder kunnen praten. Ik voel me zeker niet de persoon die alles over de problematiek weet. De inbreng van acteur en regisseur Peter Seynaeve is evenmin niet te onderschatten. Hij werkt veel samen met artistiek directeur Milo Rau van NTG en was diens assistent bij ‘Five Easy Pieces’, een re-enactment door jongeren die het tijdperk Dutroux ensceneerden. Hij wist dus al een en ander over het onderwerp. Samen hebben we onze tijd genomen want we waren er ons bewust van dat we een heel dunne lijn bewandelden. Het was een heuse evenwichtsoefening tussen het verontrustend maken of het vergoelijken van Jonathan. Een proces dat we voortdurend bewaakten en tot en met de montage werd doorgetrokken. De montage als derde scenario..."

Hoe vond je de acteurs voor zo’n moeilijk onderwerp?

"Voor de rol van Jonathan was ik op de duur de wanhoop nabij en we dachten er aan om de film in het Engels te draaien met een buitenlandse hoofdacteur. Tot iemand mij aanraadde om de kortfilm ‘Passée L’Aube’ van Nicolas Graux te bekijken, met Tijmen Govaerts. Meteen wist ik wie ik moest uitnodigen en het klikte. Dora van der Groen zei indertijd van goede acteurs dat “zij een huid missen”, hij is zo. Iemand die ervoor durft te gaan, niet schuw is van risico’s en zo open is dat je je direct met hem verbonden voelt.

Julia Brown, het meisje dat Bes vertolkt, heb ik stoemelings op straat ontmoet op weg naar het Bronks jeugdtheater in Brussel. Ik wist instinctief dat zij ‘mijn’ Bes was en dacht dat ze in het theater speelde, maar dat was niet zo. Dan maar haar ouders aangesproken en dat waren gelukkig zeer openstaande, begripvolle mensen. Ze gaven hun toestemming maar het spreekt voor zich dat Julia het hele filmproces door speciale psychologische begeleiding kreeg zodat ze op kindermaat goed begreep in welke film ze zat. We hebben haar in alles kind gelaten, altijd onschuldig en nooit als een manipulatrice van Jonathan. Die zorgt zelfs voor haar, leert haar bijvoorbeeld zwemmen, geeft haar eten. Hij heeft het beste met haar voor maar wordt jammer genoeg verliefd. Dat is de tweespalt tussen goed en kwaad waarmee hij worstelt."

Het decor is evenzeer belangrijk.

"De huizen waarin de personages wonen staan letterlijk aan de rand van de maatschappij. In de verte doemt een stad op. Het braakliggend terrein, waar geen of nauwelijks sociale controle is past bij het onderwerp van de film. We hadden geluk met ons decor want na de opnames werden de huizen afgebroken."

In Gent kom je in een competitie terecht waar veel aandacht uitgaat naar de muziek in de film.

"Zoals bij mij gebruikelijk komt de muziek van John Parish maar de mooie muziek is bewust minimaal en minimalistisch gehouden. Ze is er waar ze moet zijn maar daar stopt het bij. Want anders ga je als toeschouwer de scène interpreteren. Muziek geeft kleur. We laten de kijker het hele proces volgen en we willen hem zo weinig mogelijk beïnvloeden."

Ligt ‘Muidhond’ in de lijn van je vorige films en had je filmische inspiratiebronnen bij het zoeken naar de stijl?

"In mijn films heb ik het altijd over eenzame figuren die worstelen met hun identiteit of met hun existentieel zijn. Jonathan past dus perfect in het rijtje van 'Rosie', 'Nowhere Man', de meisjes op de zolder in ‘Little Black Spider’ die ook niet mochten bestaan. Wat een taboe is, daar wil ik graag mijn camera op richten. En als er een cineast mij al van het begin van mijn carrière vergezelt dan is dat Krzysztof Kieslowski. Ik mis zijn films. Omdat hij in al zijn films diepmenselijk is en verbondenheid poneert en uitstraalt. Verder bewonder ik ook de Zuid-Koreaan Chang-dong Lee, de regisseur van onder meer ‘Secret Sunshine’, omdat bij hem schoonheid en menselijkheid perfect samengaan."

Zelf iets geleerd uit de Muidhond ervaring?

"Ik ben er nog bewuster van geworden dat we allemaal onze demonen hebben en dat de strijd tussen het goede en het kwade op het scherp van de snede wordt gestreden. Ikzelf heb met deze film mijn grenzen opgezocht en ben er sterker door geworden."

'Muidhond' kan je op deze momenten bekijken:

09.10 – 19.45 - Kinepolis 4

14.10 – 14.30 – Kinepolis 4

16.10 – 22.15 – Kinepolis 6