Niet te missen: Claude Lanzmanns vier zussen (Deel 1)

Daags nadat ‘Les quatre soeurs’ op 4 juli 2018 in de Franse bioscopen kwam, overleed Claude Lanzmann. Hij was 92 en blijkbaar nog altijd bezig met zijn levenswerk: het zonder franjes, indringend in beeld brengen van de Holocaust. Zijn faam moest op dat vlak al lang niet meer worden gemaakt. Wie de uit 1985 daterende ‘Shoah’ op zijn actief heeft, maakt als facilitator van getuigenissen, deel uit van de geschiedenis. Ondanks een tijdsduur van bijna tien uur, stak lang niet alle materiaal in ‘Shoah’. Toch vormen de vier interviews die nu onder een gemeenschappelijke noemer worden gepresenteerd geen afdankertjes. Integendeel zelfs.

Neem bijvoorbeeld het verhaal van Ruth Elias dat ‘De eed van Hippocrates’ meekreeg. Haar familie runde een vleesfabriek die door de Duitsers onteigend werd. Van een joods getto ging het naar Theresienstadt, het modelconcentratiekamp dat als bedrieglijk front diende voor de buitenwereld. Het duurde niet lang vooraleer Ruth Elias van haar familie werd gescheiden. Ze zag ze nooit meer terug. Het toeval wilde wel dat ze in Theresienstadt haar verloofde terugzag die eerder gedeporteerd was. Ze trouwde in het kamp en raakte zwanger.

Medische proef

De echte hel begon voor haar toen ze als zwangere vrouw in Auschwitz terecht kwam en haar kind er geboren werd. Ze kreeg bezoek van dr. Joseph Mengele die op dat ogenblik een van zijn berucht geworden medische proeven nam. Hij wilde bijvoorbeeld weten hoe lang een pasgeboren baby in leven kon blijven. Daarom werd Ruth Elias zodanig “afgebonden” dat ze geen borstvoeding kon geven. Wat er daarna gebeurde is amper onder woorden te brengen. Zelden klonk de eed van Hippocrates cynischer.

Zelden klonk de eed van Hippocrates cynischer.

Ondanks alles overleefde Ruth Elias de onmenselijke beproeving en vestigde zich in Israël, het land waar ze zich veilig voelde. Wat haar overkwam, kraakte haar uiteindelijk niet en haar levenskracht ventileert ze met oude gezangen die ze op accordeon begeleidt. Er blijft wel flink wat bitterheid hangen over de houding van de wereld die toekeek terwijl er zes miljoen mensen werden vermoord. Deze documentaire heeft de kracht en de impact van een dramatische langspeelfilm.

Kunstwerk

Aansluitend volgt in ‘The Happy Flea’, de getuigenis van Ada Lichtman. Claude Lanzmann begint het gesprek terwijl Ada en haar man in een zetel zitten met tegenover hen een tafel waarop twee poppen staan. Later krijgen die poppen een speciale betekenis. Zoals velen was Ada getuige van Duitse wreedheden vooraleer naar een concentratiekamp te worden overgebracht. Ze leefde met haar ouders in een klein dorpje in de buurt van Krakau. Toen de Duitsers binnenvielen brachten ze alle mannen en dus ook haar vader over naar een bos in de buurt en schoten ze neer. Hun lichamen werden zodanig neergelegd dat “ze een kunstwerk vormden”.

Na wat omzwervingen belandde Ada in Sobibor waar ze in de wasserij werd tewerkgesteld. Aan de regisseur vertelt ze verhalen over het huis “The Happy Flea” waar de SS gehuisvest was. Het opschrift verwees naar de erbarmelijke hygiënische toestand in kamp Sobibor. Uit een resem herinneringen haalt Ada Lichtman een transport naar voor vanuit Nederland. De Joden kregen de kans om nog een postkaart naar huis te sturen vooraleer ze werden vergast!

Poppen wassen

En de poppen? Die verwijzen naar Ada’s job in het kamp. Bij aankomst moesten de kinderen hun pop afgeven en Ada moest die naast wassen en schoonmaken eveneens van nieuwe kleedjes voorzien. Haar eindwerk werd dan naar een centrale dienst opgestuurd waar het verdeeld werd onder het Duitse burgerlijk en militair personeel! Zoals bekend brak er in 1943 in Sobibor een opstand uit en een vijftigtal joden overleefde die. Ada Lichtman was een van hen. ‘The Happy Flea’ is een mooie aanvulling op ‘Sobibor, 14 octobre 1943, 16 heures’ die Claude Lanzmann eerder over die opstand draaide.

Voorstellingen: 14/10: KASKcinema 14:30
15/10: Studio Skoop 19:30