On Tour: 'Beanpole' van groot nieuw talent van de Russische cinema'

- Klik hier voor tickets en info.

De Russische regisseur Kantemir Balagov was pas 26 toen hij in 2017 debuteerde met 'Tesnota', voor velen de revelatie van het festival van Cannes dat jaar. In dit drama over de ontvoering van een jong Joods koppel in een etnisch verdeeld armoedig dorp, toonde Balagov al zijn voorkeur voor sterke vrouwenrollen. "Ik ben altijd meer geïnteresseerd geweest in vrouwelijke personages," verklaarde hij toen. "Hoe vrouwen zich gedragen, is soms moeilijk te begrijpen en te rechtvaardigen, maar hun daden hebben een betekenis die bij mannen misschien ontbreekt. Vrouwen zijn de heldinnen van onze tijd."

Zijn tweede film 'Beanpole' (2019) sluit daar perfect bij aan en bevestigt dat Balagov een van de toptalenten is van een nieuwe generatie Russische filmmakers, onder wie ook Kirill Serebrennikov ('Leto' uit 2018).

Net als Tesnota is de nieuwe film van deze leerling van filmmaker Aleksandr Sokoerov geen pretje om naar te kijken, doch de filmische flair van Balagov knalt van het doek en maakt de miserie draaglijk.

Zijn nieuwe film is losjes gebaseerd op 'De oorlog heeft geen vrouwengezicht' (1983), het boek van schrijfster en onderzoeksjournalist Svetlana Aleksijevitz (Nobelprijs literatuur in 2015) waarin vrouwelijke Sovjetveteranen uit de Tweede Wereldoorlog hun verhaal doen. Uit haar werk spreekt vooral het lijden van het Russische volk. Zelf beschreef ze de geschiedenis van haar land en andere post-Sovjetstaten als volgt:

"Als je terugblikt op onze geschiedenis in zijn geheel, zowel tijdens als na de Sovjetperiode, zie je een enorm massagraf en een bloedbad. Een eeuwige dialoog van beulen en slachtoffers. De eeuwige Russische vragen: wat moet er gebeuren en wie heeft de schuld? Dit is een uitdaging voor al wat leeft op aarde. Zo is onze geschiedenis. En dit is het thema van mijn boeken, dit is mijn weg, de kringen van mijn hel, van mens tot mens."

Esthetiserend miserabilisme

Ook Balagov peilt naar dit immens leed, dat hij wel in een aparte vorm giet, die je zou kunnen samenvatten als gulzig en esthetiserend miserabilisme, al klinkt dit wellicht negatiever dan ik bedoel.

'Beanpole' betekent boonstaak en dit is ook het koosnaampje van Iya (Viktoria Miroshnichenko): de lange, magere heldin die tijdens de oorlog als verpleegster werd ingelijfd bij het Rode Leger. In de herfst van 1945 zorgt ze in een verwoest Leningrad voor het zoontje van een vriendin, Masha (Vasilisa Perelygina).

De film exploreert suggestief en subtiel de wat ongewone vriendschap tussen de twee, en hoe het moederschap hun band op de proef stelt. Mondjesmaat onthult de regisseur hun achtergrond en drijfveren terwijl ze zo goed en zo kwaad als het kan proberen te overleven in een harde, genadeloze wereld die kreunt onder het bewind van de nooit bij naam genoemde grote leider (Jozef Stalin). Hun ervaringen als vrouwelijke soldaten bij het Sovjetleger worden niet expliciet getoond, maar we voelen wel hoe diep ze gekwetst en getraumatiseerd werden, met de ene vrouw die apoplectisch is, de andere emotioneel ontredderd en steriel.

De film speelt zich overwegend af in een hospitaal voor oudstrijders waar Iya en Masha als verpleegster werken, een teneerdrukkend decor dat aardig bijdraagt tot de verstikkende sfeer. Sommige verlamde patiënten smeken om genade, maar verlossing die tegen de wet indruist, is ze niet gegund.

De occasionele zwarte humor is ook geen lachertje. Wanneer Iya haar jong zoontje Pashka meebrengt naar de kliniek, vraagt iemand hem om te blaffen als een hond. De peuter heeft er geen flauw benul van wat hem gevraagd wordt. "Waar zou hij ooit een hond gezien hebben," merkt iemand op. "Ze werden allemaal opgegeten." Gezien de zee van ellende waarin we intussen ondergedompeld worden, beseffen we ook dat gevraagd worden om te blaffen niet het ergste is wat dit onschuldig kind zal overkomen.

De emotionele spanningen tussen de twee vrouwen worden zeer intens in beeld gezet, met Bergmaniaanse close-ups van de twee vrouwen, maar toch bewaart de film ook een zeker mysterie. Mede door de prachtvertolkingen en de briljante mise-en-scène zitten we gehypnotiseerd te kijken.

Cinematografisch talent

Van bij de eerste scènes springt het cinematografisch talent van Balagov in ’t oog. Uitgekiende beeldcomposities; expressief gebruik van felle kleuren (gedomineerd door rood en groen) en onaangenaam wit licht; lange en complexe bewegingen van een rondzwervende camera; de soundtrack die off screen een hele wereld oproept: hier is overduidelijk een rasecht cineast aan het werk.

Dit zorgt ervoor dat je je bij zoveel misère, toch zelf niet mottig voelt. Gewoon omdat kunst per definitie nooit echt deprimerend kan zijn.

Patrick Duynslaegher