One Shot Cinema: Mussolini keert terug in 'Sono Tornato'

- Klik hier voor een overzicht van de speeldata en voor tickets.

De premisse van 'Sono Tornato' van Luca Miniero (Napels, 1966) is duidelijk gejat van een vreselijke Duitse film waarin Hitler in onze tijd opnieuw tot leven komt. Een van de redenen waarom een Italiaanse variante beter werkt, is dat Mussolini, in tegenstelling tot Hitler, de demonische leider bij uitstek, makkelijker als een schertsfiguur kan neergezet worden.

Operetteschurk

Bijna tachtig jaar na zijn dood is Benito Mussolini dus weer onder ons en verschijnt hij op de beroemde Piazza Vittorio Emanuelle II in Rome, vlakbij het paleis met balkon van waaruit hij destijds het volk opzweepte voor zijn fascistisch gedachtengoed. De oorlog is allang voorbij, zijn vriendin Claretta is niet meer. De tijd stond niet stil en Il Duce komt terecht in een wereld die hij niet meer kent en waarin zelfs mannen elkaar kussen. De uit het niets opgedoken Mussolini is zelf al even verbaasd over wat hij ziet als de voorbijgangers, die denken dat het om een smaakloze grap gaat. Mussolini weet toch één man te overtuigen dat hij echt is, of tenminste dat hij effect kan hebben op zijn omgeving: Andrea Canaletti (Frank Matano), een documentairemaker wanhopig op zoek naar enig succes. Hij besluit van deze incarnatie van Il Duce de protagonist te maken van zijn nieuwe film.

Samen schuimen ze het land af, van Rome trekken ze naar Napels, Firenze, Milaan en Umbrië. Hun samenwerking neemt aldra surrealistische dimensies aan. Mussolini vraagt aan gewone burgers wat ze van actuele politieke en maatschappelijke kwesties en problemen denken. Hij geeft weerwerk met zijn oude ideeën die vaak in de smaak vallen. De regisseur weet hem aan ettelijke talkshows te ‘verkopen’ en wat blijkt? In het land van Berlusconi is de televisie op zich al zo grotesk populistisch dat de herrezen Mussolini perfect in het plaatje past. De ontvangst die hij krijgt en de reacties die hij uitlokt zijn dermate bemoedigend dat Il Duce het in zijn hoofd krijgt om het land te heroveren.

Leven we nu echt in een wereld die totaal verschilt van de periode waarin Mussolini de plak zwaaide? Dit lijkt de belangrijkste vraag te zijn die scenarist-regisseur Luca Miniero (maker van een aantal komedies) met deze flagrant politiek incorrecte film aan zichzelf, maar ook aan het publiek, stelt. Want onder het mom van een komedie over de onwaarschijnlijke terugkeer van een fascistische dictator houdt hij ons een spiegel voor en demonstreert hij dat een figuur als Mussolini ook nu, of zelfs meer dan ooit, aan zijn trekken zou komen.

Bittere komedie

'Sono Tornato' schildert ook een weinig vleiend portret van het huidige Italië: een land in de war, nauwelijks verbaasd door de verschijning van Mussolini, die zelfs, zo onthullen de verborgen camera’s, op veel bijval kan rekenen. De film creëert zelf een malaise door aanvankelijk deze nieuwe Mussolini als sympathiek te presenteren. Dubbelzinnigheid troef ook in de schildering van een personage dat op een clown lijkt maar in feite een gewiekste manipulator is, aangemoedigd door de media die kunnen scoren terwijl de gast ongehinderd zijn nationalistisch en intolerant discours aan de man brengt. De film evolueert trouwens van pure komedie naar een zware aanklacht met bittere nasmaak.

In het licht van wat er allemaal in deze tijden van disruptie gebeurt, namelijk de verrechtsing van zoveel Europese landen en de groeiende kwetsbaarheid van de democratie, is 'Sono Tornato' heel pertinent. En dit in de grote traditie van de Italiaanse komedie die in de jaren zestig en zeventig van vorige eeuw zijn gloriejaren beleefde, zeer politiek geladen was en al grinnikend de kwalen en tekorten van de Democrazia Cristiana aan de kaak stelde. Geen heet hangijzer dat aan de aandacht van de scherpzinnige scenaristen en regisseurs uit die tijd ontsnapte, van Pietro Germi die in 'Divorzio all’Italiana' (1965) de achterhaalde wet tegen de echtscheiding aan de kaak stelde, tot Mario Monicelli die in 'Vogliamo i colonnelli' (1973) van het installeren van een militaire junta een echte klucht maakte; van Dino Risi die in 'La marcia su Roma' (1962) het fascisme in zijn hemd zette tot Luigi Comencini die in 'Lo scopone scientifico' (1972) een scherpe satire leverde op sociale ongelijkheid; van Ettore Scola die in 'Brutti, sporchi, e cattivi' (1976) een grimmig beeld gaf van het Romeinse onder-proletariaat tot Alberto Lattuada die in 'Venga a prendere il caffè da noi' (1970) de seksuele frustratie in een door en door katholiek land ten top dreef.

Een film als 'Sono Tornato' staat of valt met de geloofwaardigheid van zijn hoofdrolspeler en het moet gezegd dat Massimo Popolizio (bekend van twee films van Paolo Sorrentino: 'Il Divo' uit 2008 en 'La grande bellezza' uit 2013) zich helemaal laat gaan in zijn vertolking van de potsierlijke dictator die van 1922 tot 1943 aan de macht was en nu door een niet nader verklaard mysterie klaar staat om in deze roerige tijden weer het heft in handen te nemen.