Terence Davies: In Memoriam

"For you are gone and not replaced
But echoes of your lovely self
Will bear us through life's cruel stream"

Naar aanleiding van onze jubileumeditie bracht Film Fest Gent 25 componisten in contact met 25 regisseurs met als opdracht nu eens beelden op basis van muziek te draaien. Het lot koppelde de Britse Terence Davies met Florencia Di Concilio uit Uruguay. Ondanks de culturele verschillen en achtergronden ging de muziek van Florencia Terence Davies recht naar het hart. Hij rouwt nog steeds om het overlijden van zijn dierbare zus Mary en toen hij het werkstuk van Florencia hoorde, besloot hij dat te combineren met een haast onzichtbaar veranderend landschapsbeeld uit zijn omgeving en het geheel af te werken en te onderbouwen met een door hem zelfgeschreven en voorgedragen liefdesgedicht.

Kern

Hij richt zich tot Mary die zich in “a place called silence” bevindt, terwijl in de achtergrond de emotionele muziek weerklinkt “als een voorzichtig, bitterzoet gevoel van herinnering”. De combinatie, muziek, beeld en woord is fenomenaal en is vintage Terence Davies. Amper drie minuten volstaan om een idee te krijgen van de subtiliteit, de gelaagdheid, de grootsheid van zijn filmkunst waarin herinneren en poëzie kernbegrippen zijn. Na deze samenwerking werden door componist en regisseur plannen gesmeed voor de toekomst. Helaas.

Vaarwel

Terence Davies werd op 10 november 1945 in Liverpool geboren als de jongste van tien kinderen. Zijn kindertijd werd vergald door een gewelddadige, tirannieke vader die zijn gezin terroriseerde. Toen Terence zeven jaar was, stierf zijn vader en dat was, naar eigen zeggen, het begin van een vierjarige periode waarin hij “ziek van geluk was”. Daar kwam een einde aan toen hij als elfjarige naar een katholiek internaat moest. Een helse periode, mede door de manier waarop homoseksualiteit er veroordeeld werd. Met geobsedeerd bidden geraakte hij niet van zijn schuldgevoelens af, zelfs “al zagen mijn knieën er rauw uit van het vele knielen”. Het duurde tot zijn tweeëntwintigste vooraleer hij de godsdienst vaarwelzei.

Invulling

In zijn ongeveer zestien jaar tellende autobiografische periode gaf Terence Davies een eigen invulling aan het begrip autobiografie. Vooral de wijze waarop hij vertelt valt op. Voor deze aanpak staat zijn onbetwistbaar meesterwerk Distant voices, Still Lives uit 1988 model. Daarin kijkt de regisseur terug op zijn jeugdjaren. In het eerste deel komt vooral de vader, vertolkt door Pete Postlethwaite, aan bod terwijl Still Lives meer over de kinderen gaat. Hij brengt daarbij geen rechtlijnig verhaal maar vertelt het op een caleidoscopische, haast meanderende manier, met flarden aan herinneringen die uit diverse tijdperken komen. Hij zet zijn geheugen aan het werk dat, zoals bij iedereen, van ‘t allen kant brokstukken tot een geheel smeedt. Het lijkt er bovendien op dat de songs en de muziek de drijvende kracht vormen van de film. Daarom aarzelt Terence Davies-kenner Michael Koresky niet om Distant Voices, Still Lives en de daarbij aansluitende The Long Day Closes als musicals te beschouwen. Hoe ook, de originele verteltrant, de bijhorende uitgepuurde sublieme fotografie en de discrete camerabewegingen leverden een meesterwerk op. En wie vergeet ooit het beeld van de jonge Bud die gefascineerd met de handen op de reling van een bioscoopbalkon naar het filmdoek staart in The Long Day Closes? Een iconisch beeld uit 1992 van iemand die betoverd is en wordt door het medium. Een haast mystieke ervaring.

Verdwijnen

Met The Long Day Closes sloot Terence Davies een autobiografische periode af, maar biografieën bleven hem levenslang boeien. In zijn zich in het Amerikaanse Zuiden gesitueerde The Neon Bible, naar het boek van John Kennedy Toole, komen thema’s voor die hem dierbaar zijn. Opnieuw gaat het over opgroeien, de invloed van de omgeving, de rol van herinneringen. In 2000 kwam zijn The House of Mirth, naar het boek van Edith Wharton, in de bioscopen, maar de film leverde niet het succes op waar de producenten op hoopten. Met haast catastrofale gevolgen voor de regisseur. Terence Davies verdween jarenlang uit de filmgeschiedenis. Gelukkig werd zijn geboortestad Liverpool in 2008 uitgeroepen uit Europese culturele hoofdstad en was er een subsidie van bijna 290.000 euro ter beschikking om een film over Liverpool te draaien. Er waren 157 kandidaten en tot zijn grote verbazing kreeg Terence Davies de opdracht. Zijn kritisch filmessay Of Time and the City beschouwde hij als zijn vaarwel aan zijn geboortestad.

Miskend

Wat een tegenstelling tot zijn A Quiet Passion en zijn laatste film Benediction. Films over twee dichters, respectievelijk Emily Dickinson en Siegfried Sassoon. De Amerikaanse dichteres Emily Dickinson schreef niet minder dan 1800 gedichten en slechts enkele ervan werden tijdens haar leven gepubliceerd. Ze voelde zich miskend. Siegfried Sassoon was soldaat tijdens de eerste wereldoorlog, homoseksueel en pacifist. Hij weigerde op een gegeven ogenblik naar het front terug te keren en ontmoet, “ziek” verklaard, in een hospitaal, een jongere dichter Wilfried Owen op wie hij verliefd wordt, maar die sneuvelt. Het kwelt hem zijn leven lang. Beide films zijn biografieën en het is duidelijk dat de regisseur zich sterk verbonden voelt met zijn personages die net als hij poëten zijn. Films als duistere spiegels of films waarin buitenstaanders naar de maker kijken? Beide wellicht.

Uitbundig

Gelukkig werd hij buiten zijn geboorteland uitbundig gefêteerd als iemand die als weinigen verdriet tot hoop en ellende tot schoonheid kon omtoveren. Dat straalde hij ook uit in de omgang: hij was een uiterst vriendelijke man met een open, aanstekelijke blik en een zalige stem. Luister nog maar eens naar Passing Time. Net als zijn zus Mary verblijft hij nu op zijn beurt in a place of silence. We worden er zelf wat stil van, maar zullen zijn distant voice nog lang horen.

Terence Davies op FFG

• The Terence Davies Trilogie (1982)
• Distant Voices, Still Lives (1985)
• The House of Mirth (2000)
• Sunset Song (2015)
• A Quiet Passion (2016)
• Benediction (2021)
• Terence Devies was in 1996 lid van de Internationale Jury en won in 2016 de Grand Prix voor Beste Film met A Quiet Passion.