Three Days of the Condor

De macht van de CIA

In de jaren van protest (de sixties) en paranoia (de seventies) werd de Central Intelligence Agency steevast afgeschilderd als boosaardig en corrupt - of in het beste geval als onbekwaam. De machtige inlichtingendienst kwam eruit tevoorschijn als een duistere macht die laborieuze samenzweringen spint, de Amerikaanse burger bedriegt en manipuleert dat het niet schoon meer is. De tweede helft van de twintigste eeuw leek wel één pot nat van leugens en bureaucratische cover-up. Op 11 september 2001 kwam brutaal een eind aan deze negatieve beeldvorming. Voortaan kon de CIA op de goodwill van Hollywood rekenen, toch traditioneel een bastion van liberal anti-CIA-sentimenten.

Mission: Impossible (1966-1973) | Bruce Geller

Lang voor Mission: Impossible een blockbuster franchise met Tom Cruise werd, was het de naam van een populaire serie van de tv-afdeling van Paramount, waarvan tussen 1966 en 1973 niet minder dan 171 afleveringen de studio uitrolden. De door Bruce Geller gecreëerde serie leeft voort in de herinnering dankzij het daverend jazzy thema van Lalo Schifrin en de introductie die al die jaren nagenoeg onveranderd bleef. ‘Your mission, Jim, should you decide to accept it…’ zo begon elke geheime opdracht, ingesproken op een bandje dat vijf seconden later zichzelf vernietigde. Mission: Impossible was een voor zijn tijd hoogglanzende maar sober futuristisch ogende spionageserie over de activiteiten van het IMF (Impossible Missions Force) een fictieve Amerikaanse inlichtingendienst. Elke missie vereiste een combinatie van spitstechnologie, uitgebreide vermommingen, feilloze timing en heimelijke misleiding. Naar het einde toe van de reeks vochten de agenten tegen de Georganiseerde Misdaad, in de beginjaren moesten ze vrijwel altijd een of ander klein land redden uit de klauwen van de communistische boeman. Dat paste allemaal zo voorbeeldig bij de officiële buitenlandse Amerikaanse politiek dat de serie soms op een wervingsfilmpje leek voor de CIA. Het feuilleton scoorde in dezelfde periode dat ook James Bond furore maakte in de bioscoop en ontvouwde net als de 007-avonturen een brede waaier aan vernuftige en grappige gadgets. Met Steven Hill, Peter Graves, Martin Landau, Barbara Bain, Greg Morris, Leonard Nimoy.

Scorpio (1973) | Michael Winner

Een ervaren oudere CIA-agent (Burt Lancaster) wordt ervan verdacht een dubbelagent te zijn. Een jongere beroepsdoder (Alain Delon) moet hem een kopje kleiner maken. De nodeloos onduidelijke intrige zwalpt voortdurend van grijze verveling naar misplaatste absurditeit. Gedraaid op locatie in Parijs, Wenen en Washington. Met Paul Scofield, John Colicos, Gayle Hunnicutt.

The Killer Elite (1976) | Sam Peckinpah

Na Alan Pakula (The Parallax View) en Sidney Pollack (Three Days of the Condor) gaf ook Sam Peckinpah zijn grijnzende, cynische visie op het samenzweringsklimaat in een corrupt Amerika. De fictieve organisatie die Peckinpah opvoert heet Com-Teg (Communication Integrity) en als particuliere inlichtingendienst handelt ze geheime opdrachten af waar het officiële inlichtingenagentschap zich niet wil aan verbranden: het beschermen van buitenlandse politici tijdens hun verblijf in de USA, het opvangen van overlopers en het afmaken van verraders. Precies omdat Peckinpah de ‘overzijde’ zo vaag en dubbelzinnig maakt, krijgt het kat-en-muisspel soms een absurd karakter. Hij laat sommige personages theorietjes verkopen over democratie, oppositie en dictatuur, wat weinig relevant is in het samenzweringsklimaat van

Watergate, het Lockheed schandaal en CIA-onthullingen. James Caan speelt een gewezen Com-Teg huurling die door zijn partner (Robert Duvall) laffelijk wordt afgestraft, met kogels in zijn knie en elleboog. De nu kreupele agent komt er na een lange, bijna heroïsche revalidatie, toch weer bovenop. Hij krijgt van zijn bazen de opdracht om zijn vroegere buddy te elimineren die om onverklaarde redenen overliep naar de vijand. Zijn professionele opdracht en zijn wraakqueeste lopen parallel maar hij komt in een wespennest van verraad en dubbelspel terecht. Peckinpah lardeert de duistere complotten met verbluffende actiescènes waar heel wat Oosterse gevechtskunsten aan te pas komen. Met Arthur Hill, Bo Hopkins, Burt Young, Gig Young.

Company Business (1991) | Nicholas Meyer

Komische thriller die de vraag stelt hoe spionnen nog aan de bak kunnen komen nu de Koude Oorlog in de nasleep van de val van de Berlijnse muur in 1989 voorbij is. Gene Hackman speelt een gewezen CIA-agent die zijn talent verdoet in industriële spionage maar opnieuw gerekruteerd wordt door ‘the Company’ om een gewezen Sovjet mol (Mikhail Baryshnikov) terug te sturen naar de Sovjets. De uitwisseling mislukt en doet de twee gewezen spionnen door Europa racen, achternagezeten door hun gegeneerde bazen van de CIA en de KGB. Met Kurtwood Smith, Terry O’Quinn, Géraldine Danon.

Clear and Present Danger (1994) | Phillip Noyce

In Phillip Noyce’s tweede Tom Clancy-verfilming (na Patriot Games) ziet de USA zijn nationale veiligheid bedreigd door de Colombiaanse drugsmaffia die de inmenging van de Amerikaanse overheid wil breken. De best geplotte actiethriller van de reeks combineert de oorlog tegen de drugsbaronnen met allerlei schimmige intriges in en rond de Oval Office. CIA-agent Ryan (Harrison Ford) heeft het intussen tot deputy director van ‘the firm’ geschopt, maar de bureaucraat moet nog altijd veldwerk verrichten om na een desastreuze geheime operatie de brokken te lijmen. Donald Moffat is de huichelachtige president die aan het einde van Ryan een bolwassing krijgt: ‘How dare you Mr. President.’ De actietaferelen, in het bijzonder een hinderlaag in Colombia, horen tot het beste wat het genre te bieden heeft. Toen de film werd gedraaid was George H.W. Bush de zittende president. Met Willem Dafoe, Ann Archer, Joaquim de Almeida, Henry Czerny, Harris Yulin, Benjamin Bratt, James Earl Jones.

Mission: Impossible (1996) | Brian De Palma

De Palma’s nieuwe versie van de gelijknamige sixties tv-klassieker blijft de beste in de reeks. De bioscoopversie begint als een oude tv-episode en de hele actie wordt voortgestuwd door Danny Elfmans pastiche van het bekende kenwijsje van Lalo Schifrin. Jon Phelps (Jon Voight) stelt zijn team samen, zet zijn plannen uiteen en geeft een sleutelrol aan zijn protegé (Tom Cruise). Het team infiltreert in de Amerikaanse ambassade in Praag om een val op te zetten voor de diplomaat die een computer disc met lijst van alle Amerikaanse agenten wil verkopen. Maar de operatie loopt volledig in de soep. De scenaristen David Koepp en Robert Towne maken dankbaar gebruik van de nieuwe geopolitieke situatie: nu de Russen niet langer de vijand waren, waren de spionnen wel genoodzaakt zich tegen elkaar te keren. Een van de visuele hoogtepunten van de film is een adembenemende inbraak in de centrale computer van het CIA-hoofdkwartier in Langley. Met Emmanuelle Béart, Henry Czerny, Jean Reno, Ving Rhames, Kristin Scott Thomas, Vanessa Redgrave.

Conspiracy Theory (1997)｜Richard Donner

Onsamenhangende, luidruchtige actiekanjer waarin de paranoïde waanideeën van een New Yorkse taxichauffeur werkelijkheid worden. Mel Gibson is de gefolterde taxi- man die vermoedt dat iemand met zijn brein geknoeid heeft. Julia Roberts is als de juriste die voor de gekke yellow cab chauffeur valt, niet meer dan een romantisch accessoire. Prachtige begingeneriek - de neon-credits weerkaatst in de natte straten van Manhattan - maar daarmee hebben we het beste ook gehad. Met Patrick Stewart, Cylk Cozart, Steve Kahan.

Jason Bourne serie (2001-2016)

The Bourne Identity (2002) | Doug Liman
The Bourne Supremacy (2004) | Paul Greengrass
The Bourne Ultimatum (2007) | Paul Greengrass
The Bourne Legacy (2012) | Tony Gilroy
Jason Bourne (2016) | Paul Greengrass

Losjes gebaseerd op de romans van Robert Ludlum over de spion Jason Bourne die aan geheugenverlies lijdt en terechtkomt in wereldwijde complotten, verwarrend dubbelspel, interne machtsstrijd binnen de CIA, dit alles meeslepend verteld en uitgesmeerd over heel wat internationale locaties verspreid over diverse door high tech kunstjes met elkaar verbonden continenten. In de meest opwindende achtervolgings-en spionage franchise van het nieuwe millennium geeft Matt Damon moeiteloos gestalte aan de post-9/11 actieheld bij uitstek. Met Franka Potente, Joan Allen, Brian Cox, Julia Stiles.

Spy Game (2001)｜Tony Scott

Vietnam, Oost-Duitsland tijdens de Koude Oorlog en Beiroet zijn de achtergrond van deze flashback vertelling, over een periode van zestien jaar, van de relatie tussen een oude CIA-veteraan (Robert Redford) en zijn jonge protegé (Brad Pitt). De rol van de vermoeide krijger die niet langer past in de bureaucratische bedrijfscultuur van de nieuwe CIA is Redford op het lijf geschreven. Al is de pragmaticus die botst met het idealisme van zijn jonge collega het soort figuur dat hij in zijn films uit de jaren 1970 zelf met alle middelen had bestreden. Volgens scenarist Michael Beckner hangt Spy Game een accuraat beeld op van de wijze waarop agenten opereren in het moreel dubbelzinnige klimaat van de Koude Oorlog. Hij begrijpt dat er dingen in gezegd worden die de CIA pisnijdig maakt, maar als puntje bij paaltje komt, hoeft de Agency zeker niet te klagen. Beckner: ‘It’s about sacrifice and doing the right things for the right reasons.’ Met Catherine McCormack, Stephen Dillane.

The Recruit (2003)｜Roger Donaldson

Begrijpe wie begrijpen kan: sinds elf September 2001 mocht de CIA weer schaamteloos verheerlijkt worden, zelfs al hebben we het succes van deze terreuraanslag in Gods eigen Amerika in zekere mate ook te danken aan de incompetentie van deze veiligheidsdienst. ‘Niets is wat het lijkt,’ waarschuwt CIA-headhunter Al Pacino herhaaldelijk terwijl hij tergende mindgames speelt met zijn jongste aanwinst, een nonchalante supergeek die nog altijd een rekening heeft te vereffenen met zijn dode vader. Het probleem van The Recruit is nu net dat precies alles is wat het lijkt: een doorsnee spionagefilmpje, een misplaatste ode aan The Company, een routineklus voor Al Pacino die zijn inmiddels vertrouwd nummertje opvoert van levensmoede satanische mentor; en alweer een showcase voor de sexy branie van de veelvuldig gehypet Colin Farrell. Met Bridget Moynahan, Gabriel Macht, Kenneth Mitchell.

Syriana (2006)｜Stephen Gaghan

Syriana is een term waarmee buitenlandse zaken-experten uit Washington think-tanks een mogelijke herschikking van de machtsspelletjes in het Midden-Oosten aanduiden. Deze complexe thriller doet denken aan de politieke thrillers van John Frankenheimer maar ook aan de dossier-films van Francesco Rosi, vooral dan aan Il Caso Mattei (1972) waarin Rosi de geheimzinnige dood onderzocht van Enrico Mattei, de linkse leider van het genationaliseerd petroleumagentschap ENI, die in 1962 bij een vliegtuigcrash om het leven kwam. Stephan Gaghan, die al Traffic van Steven Soderbergh schreef, een weefsel van verschillende verhalen die verband houden met de drugshandel, pakt nu de olie business aan en dit in een globale puzzel waarin we van locatie naar locatie hoppen: Washington, Houston, Genève, Teheran, Beiroet en de Perzische Golf. De vijf personages die we volgen: een ervaren CIA-man in het Midden-Oosten (George Clooney); een zwarte advocaat (Jeffrey Wright) uit een machtig advocatenkantoor in Washington; een ambitieuze energie-analist (Matt Damon); de in Oxford afgestudeerde zoon (Alexander Siddig) van een oude leider van een fictieve golfstaat; een jonge Pakistaanse arbeider (Shahid Ahmed) uit de Golfstaten. De levens van dit vijftal worden gestuurd en beïnvloed door lieden actief in de olie-industrie. In deze wereld van realpolitik sneuvelen ethische bezwaren en worden morele keuzes op hun kop gezet. De vertrouwde gezichten in de cast helpen ons navigeren in het gecompliceerde narratief dat naast sterke personages, dramatische incidenten en geopolitieke intriges ook nog rijk is aan memorabele details en inzichten. Met Amanda Peet, Christopher Plummer, Chris Cooper.

The Good Shepherd (2007)｜Robert De Niro

Er was wellicht een Francis Coppola op het toppunt van zijn kunnen nodig geweest om het briljante en complex opgebouwde scenario van Eric Roth over de ontstaansgeschiedenis van de CIA volledig recht te doen, maar Robert De Niro brengt het er lang niet slecht van af. Zijn eerste proeve achter de camera (A Bronx Tale, 1993) liet in ieder geval niet vermoeden dat hij een kroniek van zulke epische draagwijdte in zijn mars had. Matt Damon is de jonge superspion die in 1939 gerekruteerd wordt door de OSS (de voorloper van de CIA), tijdens WO-II in Londen samenwerkt met een Phil Kilby-achtige agent en tijdens de beginjaren van de Koude Oorlog in Washington de contraspionage leidt. De film is niet alleen een meeslepende geschiedenisles maar ook een trieste meditatie over vertrouwen, verraad en paranoia. Met Angelina Jolie, Robert De Niro, Alec Baldwin, Billy Crudup, Keir Dullea, Michael Gambon, William Hurt, Timothy Hutton, Joe Pesci, Eddie Redmayne.

Fair Game (2010)｜Doug Liman

Gebaseerd op het ophefmakend boek Fair Game: My Life as a Spy, my Betrayal by the White House, een titel die al de essentie samenbalt van deze thriller die toont hoe de schurkenbende rond Dick Cheney en Karl Rove de identiteit van CIA-agente Valerie Plame openbaar maakt uit wraak op haar man, regeringsconsulent en ex-ambassadeur Joseph Wilson die bewijzen op tafel legde dat de regering Bush opzettelijk feiten verdraaide in de zoektocht naar massavernietigingswapens in Irak. Soms een beetje te Hollywoods in de Oscarsmekende speeches van Hollywood liberal Sean Penn maar ook in de te grote nadruk op de nefaste gevolgen van de onthullingen en lastercampagnes voor het modelgezinnetje, en dit ten koste van wat meer aandacht voor de perfide Witte Huis-machinaties. Maar toch: na twee uitschuivers (Mr.& Mrs. Smith, Jumper) is de Doug Liman van Swingers en The Bourne Identity weer helemaal terug. Met Naomi Watts, Ty Burrell, Jessica Hecht.

Salt (2010)｜Phillip Noyce

CIA-agente Angelina Jolie slaat op de vlucht nadat een overgelopen spion haar ervan beschuldigt voor de Russen te werken. Voor de regisseur en zijn steractrice is dit het voorwendsel om de heldin door eindeloze gespierde actiescènes te loodsen. ‘Fast-moving, exciting and contains more twists than a tunnel under Checkpoint Charlie,’ oordeelde New York Daily News. Met Liev Schreiber, Chiwetel Ejiofor, Daniel Olbrychski, August Diehl.

Zero Dark Thirty (2012)｜ Kathryn Bigelow

Actie-regisseuse Kathryn Bigelow reconstrueert fors en meeslepend de klopjacht op de man achter de grootste terroristische aanval ter wereld en in Amerika ‘publieke vijand nummer één’: Al-Qaeda leider Osama Bin Laden. Alle geheime diensten zijn op zoek naar hem maar uiteindelijk is het de jonge CIA-analiste Maya (Jessica Chastain) die de schuilplaats van Osama in Pakistan weet te vinden waar hij door Navy Seals wordt gevangengenomen en geliquideerd. Om ons eraan te herinneren wat de vogelvrije Osama op zijn kerfstok had opent Zero Dark Thirty met het beeld op zwart. We zien niets maar horen wel de akelige telefoongesprekken uit het op instorten staande World Trade Center en de gekaapte vlucht United 93 op 11 september 2001. Over beide doelwitten werden trouwens in 2006 docudrama-achtige speelfilms gemaakt: World Trade Center van Oliver Stone en United 93 van Paul Greengrass. De eerste echte scène vindt twee jaar later plaats en toont in al zijn gruwel de marteling van een Al Qaida verdachte in een geheime CIA-gevangenis. Het zijn de beelden die we kennen van de schokkende praktijken in de Guantanamo gevangenis: mannen die geslagen worden, onderworpen worden aan waterboarden en met een halsband om de nek als beesten naak rond geparadeerd worden. Vooral deze hondsbrutale openingsakte veroorzaakte in de VS een storm van protest. Radicale feministe Naomi Wolf vergeleek in een open brief in The Guardian Bigelow zelfs met Leni Riefenstahl, leidende cineaste onder het Hitler-bewind. Een overdreven vergelijking, want als Bigelow al iets gemeen heeft met de maakster van de propagandafilms Olympia en Triumph des Willens is het veeleer haar oercinematografisch talent dan haar bedenkelijk moreel kompas. Met Joel Edgerton, Chris Pratt, Mark Strong.

Argo (2012)｜Ben Affleck

Je gelooft vaak je ogen niet maar toch is alles in Argo echt gebeurd. De wijze waarop de CIA tijdens de Iraanse gijzelingscrisis een groepje Amerikanen probeert te bevrijden uit de Amerikaanse ambassade in Teheran, lijkt zo ontsproten uit het brein van een scenarist met een wel zeer sterke verbeelding. Want wat doet de befaamde Amerikaanse inlichtingendienst hier? In samenwerking met Hollywood een nep-sciencefictionproductie verzinnen die in Iran zal worden opgenomen, om daar een groepje Amerikanen, vermomd onder een andere identiteit, op het vliegtuig naar het vrije westen te zetten. Dit is de derde en beste film die acteur Ben Affleck regisseert en de zorg die hij (uit)besteedt aan het recreëren van het juiste tijdsbeeld (1980 om precies te zijn) is doorslaggevend in de waarachtigheid van dit ongelofelijk verhaal. Het is ook alsof Hollywood hier een feelgood versie heeft willen brengen van een succesvolle maar weinig bekende reddingsoperatie terwijl de Iraanse gijzelingscrisis vooral ook herinnerd blijft voor de desastreuze reddingsoperatie Operation Eagle Claw op 24 april 1980 die 52 gijzelaars uit de Amerikaanse ambassade in Teheran moest bevrijden maar al scheef liep vanaf het moment dat de helikopters de Iraanse bodem raakten, en eindigde met de dood van acht mensen, een grote vernedering voor de USA en wellicht ook de reden voor de herverkiezingsnederlaag van Jimmy Carter. Met Ben Affleck, Bryan Cranston, John Goodman, Alan Arkin, Victor Garber, Tate Donovan.

Jack Ryan: Shadow Recruit (2014)｜Kenneth Branagh

Deze aflevering van de Jack Ryan saga voert ons mee naar de beginjaren van de superspion, wanneer hij als jonge, geheime CIA-analist (Chris Pine) een Russisch complot blootlegt om door een terroristische aanval de Amerikaanse economie te laten crashen. Matig onderhoudende poging om de ingedommelde actie franchise naar boeken en scenario’s van ijzervreter Tom Clancy nieuw leven in te blazen. Met Kevin Costner, Keira Knightley, Kenneth Branagh, Alec Utgoff.

Dying of the Light (2014)｜Paul Schrader

Paul Schrader hult zijn geobsedeerde thematiek van de existentialistische zoektocht van de verloren en schuldige ziel in het jasje van de spionagethriller. Nicolas Cage is Evan Laker, een CIA-agent die wanneer een verwoestende ziekte zijn carrière bij ‘the firm’ in het gedrang brengt, op eigen houtje jacht maakt op een terrorist die hem jaren geleden bij een mislukte missie heeft gefolterd. Dat de film niet overtuigt heeft er misschien mee te maken dat de studio de montage van Schrader niet aanvaardde en liet opnieuw monteren. Met Anton Yelchin, Alexander Karim, Irène Jacob, Tomiwa Edun.

Bridge of Spies (2015)｜Steven Spielberg

Dit waargebeurde verhaal toont hoe James Donovan (Tom Hanks) een Amerikaanse advocaat gespecialiseerd in verzekeringsclaims tijdens de Koude Oorlog gerekruteerd wordt om een gearresteerde Sovjetspion voor de rechtbank te verdedigen. Daarna wordt hij door de CIA ingehuurd voor een bijna onmogelijke missie om in Oost-Berlijn de vrijlating te onderhandelen van Francis Gary Powers, een door de Sovjets gevangengenomen Amerikaanse piloot van een U-2 spionagevliegtuig. Het koorddansen van een man tussen de partijen aan weerszijde van het IJzeren Gordijn wordt door Spielberg even spannend als helder uiteengezet in een van de sterkste spionagefilms van de laatste jaren. Met Mark Rylance, Alan Alda, Amy Ryan.

Sicario (2015)｜Dennis Villeneuve

Een idealistische FBI-agente (Emily Blunt) wordt door een task force aangeworven om tussen de Amerikaanse en Mexicaanse grens de escalerende drugsoorlog te bestrijden. Villeneuve loodst ons behendig door de Byzantijnse intriges, de ingewikkeldheid van de problemen en de vaak obscure en ondoorzichtige motieven van de operatoren. Met de focus gericht op een kleine groep personages weet hij ons mee te slepen met de menselijke drama’s en dilemma’s en vergast hij ons op enkele verbluffend geregisseerde set pieces zoals een raid van een caravan door een explosieve gevarenzone. Met Josh Brolin, Benicio Del Toro, Jon Bernthal, Victor Garber, Daniel Kaluuya.

13 Hours: The Secret Soldiers of Benghazi (2016)｜Michael Bay

Tijdens een terroristische aanval één jaar na 9/11 op een U.S. State Department Special Mission Compound (zeg maar CIA-hoofdkwartier) in Libië, probeert een veiligheidsteam de chaos te beheersen. Met zijn bekende technologisch impressionante bombast filmt Michael Bay het spektakel van granaatwerpers die het verkeerde doel geraken, blauwe lensfakkels, Mercedes- pantserwagens en over the top jingoïstisch fetisjisme. Deze actie-kanjer is visceraal, explosief, incoherent en doordrenkt met testosteron. Met John Krasinski, Pablo Schreiber, James Badge Dale, David Denman.

American Made (2017)｜Doug Liman

Het verhaal van Barry Seal (Tom Cuise), een Amerikaanse piloot die in de jaren 1980 een drugsrunner werd voor de CIA; deze clandestiene operatie werd later ontmaskerd als de Iran-Contra Affair. Regisseur Doug Liman haalt het maximum uit Cruises moeiteloze charme en nonchalance, maar de film zwalpt een beetje stuurloos tussen echte komedie en suspensefilm. Met Domhnall Gleeson, Sarah Wright, Jesse Plemons.

Red Sparrow (2018)｜Francis Lawrence

Ballerina Dominika Egorova (Jennifer Lawrence) wordt gerekruteerd voor de Sparrow School, een Russische inlichtingendienst waar ze leert haar lichaam als wapen te gebruiken. Haar eerste missie, het ontmaskeren van een dubbelagent binnen de Russische geheime dienst SVR, brengt al meteen de veiligheid van beide landen in gevaar. Jennifer Lawrence vertolkt Dominika alsof ze tegelijk volledig transparant is maar we er toch het raden naar hebben wat er in haar hoofd omgaat. Matthias Schoenaerts speelt haar enge, manipulatieve oom. Met Joel Edgerton, Charlotte Rampling, Mary-Louise Parker, Ciaran Hinds, Joely Richardson, Jeremy Irons.