Wide Angle: All the Beauty and the Bloodshed - Video essays

Op vormelijk en retorisch vlak zien we eveneens overeenkomsten. Vooral documentaires die gebruik maken van archiefbeelden bedienen zich regelmatig van audiovisuele strategieën die we ook in video essays vinden. Dat soort appropriatie (het zich toe-eigenen van, en aan de slag gaan met, bestaand beeldmateriaal) is een wezenskenmerk van het video essay. In All the Beauty and the Bloodshed gebruikt regisseuse Laura Poitras archiefbeelden om haar kritisch en biografisch betoog te schragen. Professionele foto’s en vakantiekiekjes, televisiereportages en home video’s, persoonlijk beeldmateriaal en publicitaire producties: ze schikt die uiteenlopende beelden tot een coherent en beklijvend narratief. Net als in Nan Goldins slide shows krijgt in Poitras’ puzzel elk separaat beeld zo een grotere resonantie. Het is lang niet de eerste keer dat Poitras met archiefbeelden aan de slag gaat. Want van 2015 tot 2019 was ze als medeoprichtster en producente betrokken bij Field of Vision. Dat is een documentair initiatief dat gedragen wordt door filmmakers. Field of Vision produceert ook langer werk en episodische documentaires, maar zet vooral in op kortfilms. Dat laat hen toe kort op de bal te spelen, te experimenteren met nieuwe narratieve vormen en creatieve risico’s te nemen. Ondertussen zijn onder de hoede van Field of Vision tientallen korte documentaires gemaakt. Verschillende daarvan zijn samengesteld uit archiefbeelden en leunen qua vorm en aanpak dicht aan bij het video essay. We nemen er een paar onder de loep.

Herschudde en herschikte beelden

Concussion Protocol is een schoolvoorbeeld van een supercut, een van de oervormen van het video essay. Deze korte film bewijst dat die eenvoudige strategie (in bekwame handen) nog niet uitgewoond is. Filmmaker Josh Begley maakte een compilatie van alle spelfases uit het American Football seizoen 2017-2018 die leidden tot een hersenschudding bij één van de betrokken spelers. Het resultaat is een ijzingwekkend video essay dat niet alleen focust op die letsels maar ook op de manier waarop die in beeld gebracht (en te gelde gemaakt) worden. Dit werkstukje van regisseur Begley en producente Poitras is een wrange verdraaiing van de klassieke hoogtepuntenmontage. Hier is geen plaats voor snelle beeldwissels, voor heroïsche koperblazers en opzichtige grafiek. De slow motion weergave draineert alle testosteron uit de gewelddadige spelsituaties. De beelden worden vervreemdend en ze bekijken wordt ongemakkelijk: Concussion Protocol zet zo volop in op affectiviteit als kritische methode.

Geschiedenis geremixt

Ook op de generiek van A Night at the Garden vind je Laura Poitras terug, als executive producer. De tuin uit die titel, dat is de evenementenhal genaamd Madison Square Garden in New York. Daar kwamen op 20 februari 1939 meer dan twintigduizend Amerikaanse nazi’s samen. Het werd een groots opgezet spektakel dat bol stond van schaamteloos chauvinisme, van fascistische iconografie en van met krachttermen doorspekte demagogie. Regisseur Marshall Curry duikelde opnames van die politieke rally op uit verschillende archieven en remixte die tot een korte documentaire. Zo’n remix is een aanpak die ook in video essays vaak gehanteerd wordt. Het is de herschikking van bestaand materiaal die nieuwe betekenissen suggereert en een kritische lezing mogelijk maakt. Een sturende vertelstem (die schering en inslag is in de meeste historische documentaires) wordt achterwege gelaten. De ingrepen van Curry lijken op het eerste gezicht beperkt maar net in hun subtiliteit ligt hun kracht. Vaak laat hij het geluid achterwege, wat van de historische beelden een stille zelfbeschuldiging maakt. Tegelijk vergroot zijn gesofisticeerde sound design het onbehagen dat je als kijker voelt bij deze beelden van ongebreideld fascisme. De spaarzaam ingezette slow motion-shots geven de kijker de tijd om te reflecteren over hoe veraf - of hoe dichtbij - deze historische beelden van onze hedendaagse politiek staan.