Wide Angle: Met Beiroet om de schouders

Met Beiroet om de schouders

door Leon Decock

Beiroet is een plaats die alleen nog tot mij komt in flarden van urgentie en directheid: in het onophoudelijke nieuws over Israëlische bombardementen, en in de 'All Eyes on Lebanon'-opschriften die ik passeer op weg naar de cinema. Mijn ogen zijn gewend geraakt aan de beeldenstroom: het verschijnen van een rookpluim boven de gebouwen, enkele tellen stilte en dan een knal. Een reporter die onmiddellijk verschijnt voor het stadsgezicht en verklaart. Telkens opnieuw dezelfde indrukken, een permanent teveel aan beelden zonder verbeelding.

Deze actualiteit weegt op The Jacket van Mathijs Poppe. Ze spookt door de straten van het vluchtelingenkamp Shatila terwijl we rondrijden op brommers en in taxi’s. In continue passage sijpelt de onzekerheid van Beiroet de film binnen. Buiten beeld wordt onderhandeld over bus- en brandstofprijzen, die van de ene dag op de andere de lucht in schieten. Terloops horen we de stad voortdurend veranderen: in zwijgzame gezichten in het openbaar vervoer, in korte gesprekken en transacties, in het leven dat weerklinkt in de steegjes waar we met Jamal Hindawi ronddwalen, op zoek naar zijn jas. Het ‘jacket’, het met lappen stof bedekte symbool voor de Palestijnse identiteit. Een trots en tegelijkertijd een last om te dragen; een voorwerp van discussie én een rekwisiet waarrond Jamal een theaterstuk voorbereidt. Vanuit dat kledingstuk ontvouwt de film het verhaal van een dag, waarin we heen en weer bewegen tussen de repetities en Hindawi’s persoonlijke leven. Het theatergezelschap bespreekt en repeteert zinnen die de vernedering van het Palestijnse volk verwoorden. Thuis herhaalt Jamal diezelfde zinnen voor de spiegel, terwijl op de achtergrond Al Jazeera bericht over de onteigening van Palestijnen door het Israëlische gerecht. Alles verwijst naar een ‘elders’, een elders dat via schermen de kleine, tijdelijke maar inmiddels permanente kamers in Shatila binnendringt. Een bestaan tussen eenzaamheid en verbondenheid, een ballingschap waarin de grote geschiedenis weerklinkt in elke kleine handeling, de geschiedenis die zowel de familie Hindawi als de stad tekent.

The Jacket getuigt van een blijvend geloof in die houding, en in de mensen en de plek die Poppe al jarenlang van dichtbij kent. De film bouwt verder op zijn afstudeerwerk Ours is a Country of Words (2017), dat zich eveneens in Shatila afspeelt. De directheid van de vorige film, met meer expliciete verwijzingen naar Palestijns protest, verzet en verleden, maakt nu plaats voor een terughoudende en dwalende vertelling. Samen vormen de films een doolhof van straten en kamers dat geen totaalbeeld nastreeft, maar zich telkens verder vertakt en uitspreidt. Waar voorheen de wijk centraal stond, verruimt Poppe nu zijn blik naar de bredere stad en richt hij zich volledig op Jamal Hindawi, die in de vorige film nog een van meerdere personages was. Het afstuderen is hier geen einde, maar een begin, een stap richting deze film.

Toch, zoals Poppe zelf in interviews vertelt, ontstond The Jacket eigenlijk lang vóór het einde van zijn studie: in zijn vrijwilligerswerk in Libanon als tiener, in de ontmoeting met Jamal en in de jarenlange banden die vormend zijn geweest voor zijn ontwikkeling als filmmaker. Het is het resultaat van al op jonge leeftijd botsen op de fictie van goedbedoelde beelden maken, en van een blijvend zoeken naar hoe om te gaan met het onevenwicht dat filmen in Shatila met zich meebrengt. Het samenzijn tussen filmer en gefilmde dat bij Poppe uiteindelijk leidt tot een scenario en het omarmen van de fictie als werkwijze.

The Jacket vermijdt de waan van de dag en neemt ons mee naar de achterkamers van Beiroet. Buiten de stad worden kruiden geplukt en wanneer de film even indommelt, zingen de zwaluwen. Er is ruimte voor Jamals dromen over een lange reis langs elk dorp en elke stad in Palestina en Gaza. De urgentie en onzekerheid mogen nog zo allesomvattend zijn, Poppe laat er zich niet door verblinden en vindt er een zachtaardige zoektocht naar de verloren jas in. De omzwervingen brengen ons bij drie jonge Syriërs die delen hoe ze op jonge leeftijd naar Libanon zijn gevlucht. Geduld is wat het drietal goedlachs predikt, wat kunnen ze anders doen? De taxichauffeur onderweg heeft, net als Jamal, kinderen die in het buitenland zijn gaan studeren. Want welke toekomst kunnen ze hier nog vinden?

De getuigenissen stapelen zich tot een groter geheel dat betekenis geeft aan de stad en een plek geeft aan de hoop en wanhoop die er rondwaren. Er is geen sprake van conclusies, enkel de mogelijkheid dat elke ontmoeting een onderdrukte geschiedenis van ballingschap naar boven brengt. The Jacket raakt aan geschiedenissen die zich niet rechtstreeks laten benaderen, omdat ze verdwijnen in het felle licht van de actualiteit of een verklarend narratief. Het zijn verhalen die leven in de schaduw van de stad: op een werf, in een lokaal theater of een kleine woonkamer. Ze wachten er in de ruimte tussen de snelheid van een wisselkoers en die van een verlangen naar een ontnomen thuisland.