Wide Angle: Stadssymfonieën

Een city symphony geeft visuele vorm aan de energie van de grootstad. Ze verzaakt aan een verhaal: het stadsleven wordt gevangen in ritmische montages van stedelijke populaties en stratenpatronen. De city symphony combineert documentaire observatie en avant-gardistisch beeldenspel. In het derde decennium van de vorige eeuw kregen heel wat steden deze filmbehandeling: New York in Manhatta (1921, Paul Strand & Charles Sheeler), de Duitse hoofdstad in Berlin: Die Sinfonie der Großstadt (1927, Walther Ruttmann) of Moscow, Kiev en Odessa in Man with a Movie Camera (1929, Dziga Vertov).

Voldragen langspelers die dit label verdienen, zie je vandaag niet vaak meer. Maar de vormentaal en de voorliefde voor grootsteden van city symphonies klinken na in fictiefilms als All We Imagine As Light. We zetten een aantal video essays op een rijtje die zowel het historisch fenomeen als hedendaagse variaties onder de loep nemen.

Ritme van de regen

In 1929 zette Joris Ivens de stad Amsterdam blank in Regen. Die korte documentaire is een city symphony op het ritme van vallende druppels. Ivens vindt rijm in de regen: zijn montage staat bol van spitsvondige visuele parallellen. In zijn stortbui lopen de moderne stad en de moderne mens in elkaar over.

Rain: A Phenomenal Catalogue van Stephen Broomer bekijkt Ivens’ klassieker als een visueel register van de regen. Broomer zet een heleboel strategieën en motieven van Regen op een rijtje (en voegt er nog een paar van zichzelf aan toe). Tegelijk trekt dit academische video essay ook enkele filmtheoretici mee in bad, van Béla Balázs tot Gilles Deleuze. Het resultaat is een (letterlijk) veellagige verkenning van het complexe samenspel van regen en reflecties, van stad en cinema.

Al scheidt bijna een eeuw Ivens’ Regen van All We Imagine As Light, toch is er een opmerkelijke verwantschap tussen die twee films. Want ook in Payal Kapadia’s Mumbai is de regen alomtegenwoordig. De drie hoofdpersonages bieden niet alleen het hoofd aan de uitdagingen van de grootstad maar trotseren ook het moessonseizoen. Kapadia’s achtergrond als documentairemaakster wordt duidelijk in de vele lyrische passages waarin we een uitgeregend Mumbai te zien krijgen. Ze ging daarvoor op dezelfde manier te werk als Ivens: hij stelde zijn regenbui samen uit opnames die hij in de loop van vele maanden maakte, en ook Kapadia trok als voorbereiding op haar film veelvuldig de natte stad in met een camera.

De city symphony als nevenmelodie

De city symphony is vandaag meer stijl dan genre. Je vindt visuele echo’s van de klassieke city symphonies op heel verschillende plekken. In videoclips bijvoorbeeld, want het koortsachtige tempo van de city symphony zit die muzikale marketingvideo’s als gegoten. Dat bewezen zowel JAY-Z als Madonna in hun odes aan het jachtige stadsleven.

Ook in avondvullende fictiefilms zoals All We Imagine As Light ontwaar je met wat goede wil een city symphony. Een ander voorbeeld is Knight of Cups, zo toont Connor Bateman aan met zijn video essay Terrence Malick’s City Symphony. Critici liepen niet hoog op met de zevende van Malick, maar Bateman puurt uit die rommelige langspeelfilm een kort portret van Los Angeles. In zijn montage zijn de stadsbeelden losgezongen van hun narratieve functie en worden ze louter lijnen en licht. Malicks L.A. blijkt geen utopische stad maar een verlaten zee van beton, een filmset zonder figuranten. De inwoners die er wél nog zijn troepen samen op feestjes en stranden in een wanhopige poging om leven in de leegte te blazen. Die trieste verbeelding van de Californische grootstad is slechts een nevenmelodie doorheen Knight of Cups, maar wordt in Batemans video essay het leitmotiv.

Het video essay als vingeroefening

Andheri is een kortfilm uit 2009, geschreven en geregisseerd door Sushrut Jain als zijn afstudeerfilm aan de University of Southern California. Het hoofdpersonage is een inwonende huismeid die ervan droomt te ontsnappen aan haar kribbige werkgeefster. Wanneer ze haar voornemen in de praktijk brengt, blijkt de drukke stad waar ze werkt niet de meest veilige haven voor een alleenstaande vrouw.

Die stad is Mumbai (Andheri is de naam van een drukke wijk in de miljoenenstad) en dat is niet het enige raakpunt tussen deze kortfilm en All We Imagine as Light. Beide films focussen op vrouwelijke personages, gebruiken het openbaar vervoer als motor voor ontmoetingen, en thematiseren de verschillen tussen diverse religieuze gemeenschappen. En vooral: ze gebruiken Mumbai als dynamisch decor voor personages in stilstand. Andheri is een city sinfonietta: een city symphony in miniatuur.

Jain maakte ook een video essay over zijn eigen film. Dat deed hij bovendien... vòòrdat hij de kortfilm inblikte. In Andheri - A Mumbai Video Essay komen we te weten dat het verhaal gebaseerd is op waargebeurde feiten en op de ervaringen van een bestaande huismeid. Met die vrouw maakte Sushrut Jain een documentaire voorstudie van zijn korte fictiefilm, om fondsen te werven. Het video essay en de kortfilm vormen een interessant tweeluik: het zijn twee verschillende vensters (documentaire neerslag en fictieve verdichting) op hetzelfde verhaal. Twee registers die door Payal Kapadia in All We Imagine as Light tot een naadloos geheel gesmeed worden.