Wide Angle: Vortex - Gluren naar wat is

Gluren naar wat is

door Inge Coolsaet

Haar silhouet tekende zich in de straal van de projector, ze struikelde even over een rugzak en haastte zich naar de uitgang van onze filmzaal, die ook dienstdeed als leslokaal. In zijn verwoede pogingen om zijn existentiële angsten te bezweren en zijn overgave aan een halsstarrige anale fixatie zette Gaspar Noé een filmstudente aan de deur.

Veertien jaar, een paar films en vele soortgelijke walkouts later hoor ik hem op mijn tijdslijn: “Il y a des vidéos [de guerre] que je peux voir plus facilement aujourd’hui que quand j’étais jeune.” Bij mij was dat omgekeerd, en dat zal bij mijn ex-klasgenote niet anders zijn. Als zij de films die Noé na Irréversible maakte überhaupt wil zien. Vooral bij het thuiskijken valt het me op dat ik steeds vaker wegkijk. Ik zit steeds op dezelfde bank, tegenover de muur. Als daar een beeld verschijnt dat mij niet zint kijk ik naar links. Op de schouw staat echter een grote spiegel, waardoor de projectie, middels de reflectie en het filterend bladgroen van mijn potplant, mij alsnog bereikt. Zoals het kind dat haar ogen bedekt maar toch door haar vingers gluurt, schipper ik tussen kijken en zien.

Eenzelfde besluiteloosheid voelde ik nu ook. Geen idee of ik wel naar Vortex wilde kijken. Wat als die sadist mij opnieuw zou gijzelen? Ben ik dan een gewillig slachtoffer van de man die met veel overtuiging zijn fans gedurende de tien minuten durende epiloog van Lux Aeterna met een stroboscopisch flitslicht martelt? Noé is de filmmaker die, met wat niet anders dan een grove minachting voor de kijker kan zijn, splitscreen tot spunkscreen degradeert. Hij is een man die oordeelt dat de wereld zoals hij is niet zou moeten zijn, en dat de wereld zoals hij zou moeten zijn niet bestaat. Nihilist tot in de kist, zoals Nietzsche al zei. Maar hij wordt ouder. En ik was nieuwsgierig.

Zijn nadrukkelijkheid en deprimerende zwartgalligheid zijn intact gebleven: hij dwingt ons nog steeds te staren naar de wereld die is. Net zoals zijn vorige films is Vortex een uitputtingsslag voor zowel toeschouwers als personages — voor die laatsten is dat letterlijk op te vatten: in een labyrintisch Parijs appartement consumeert dementie een naamloos seniorenkoppel tot de dood. Tot dan zijn ze samen alleen. In dat vagevuur krijgen beide personages een eigen beeldkader, een tegelijk buitenmaats en benauwend doodsprentje dat hen onverbiddelijk insluit.

De agressieve, bronstige uitstraling van zijn beelden is echter afgekoeld. In een verhaal over levensbatterijen die zachtjes uitdoven wordt de rode gloed die voordien een viscerale lijfelijkheid benadrukte, en bij de kijker een nooit aflatende, dierlijke alertheid opwekte, vervangen door warme oranje- en bruintinten. Die mildheid is een welgekomen verandering in Noés aanpak. Die wordt versterkt door de liefdevolle zachtheid waarmee de personages met elkaar omgaan, ondanks ieders individuele kopzorgen. En hoewel een van de twee hoofdpersonages een filmcriticus is, valt een gelijkaardige inschikkelijkheid op in de afwezigheid van de gebruikelijke zelfreferentiële overbelasting waarmee Noé zich krampachtig tracht in te schrijven in de filmgeschiedenis.

De filmzaal zonder trauma of epileptische aanval verlaten is bij Gaspar Noé een aangename verrassing, maar van een radicale stijlbreuk is er geen sprake. Vortex is nog steeds de moedwillige registratie van een trage aftakeling en dat levert een claustrofobische en dwingende (kijk)ervaring op: aan de dood ontsnap je niet. Ik kan me bij Noés films niet ontdoen van de indruk dat ik bij diens therapeut op de bank zit. Opnieuw lijkt zijn filmmaken gedicteerd door angsten van een getroebleerde geest. Na het verwerken van obsessies en het uitleven van fantasieën in zijn vorige films schuilt in Vortex ook de wrede drang om de toeschouwer getuige te maken van zijn persoonlijke duivelsuitdrijvingen. Als het filmmaken de filmmaker helpt, wie ben ik om hem dat te ontzeggen? Ik weet alleen niet of ik bij de volgende sessie nog door mijn vingers wil gluren.