Wordt de 70ste Berlinale een somber feest?

Met het bovenspitten van het gitzwarte naziverleden van hun voorganger en Berlinale-stichter Alfred Bauer ondervond de kersverse Berlinale-leiding dat het Duitse verleden lange schaduwen werpt. Voor artistiek leider Carlo Chatrian en zakelijk leidster Mariette Rissenbeek was dat, na het afhaken van sponsors, het sluiten van bioscopen, de herrie rondom vrouwonvriendelijke uitspraken van juryvoorzitter Jeremy Irons en het dreigende coronavirus de zoveelste hindernis in de aanloop naar hun eerste en tevens de zeventigste editie van de Berlinale. Wat een feest moest worden, start nu onder een vrij donker gesternte.

Donker is trouwens het kernbegrip dat Chatrian hanteert als hij het over de achttien competitiefilms heeft. Toch zijn het films die de ogen van de toeschouwers willen openen, voegt hij daaraan toe. Daarom is pessimisme aan de vooravond van de Berlinale uit den boze en trekken duizenden vol verwachting en hoopvol naar Berlijn. Zeer benieuwd naar het nieuwe dat Chatrian en Rissenbeek zullen serveren. Zij volgen de degelijke, kleurrijke entertainer Dieter Kosslick op, die vorig jaar na een brandbrief vanuit de Duitse filmwereld de wacht werd aangezegd.

Teamwerk

Kosslick werd verweten dat hij van de Berlinale een koterij had gemaakt, met steeds maar nieuwe secties en onderdelen zodat men verloren liep en het aantal films steeds onoverzichtelijker werd. Maar het waren vooral de zwakke competities van de jongste jaren die hem kwalijk werden genomen. Van zijn vertrek werd gebruikgemaakt om de top van de Berlinale te herstructureren en de leiding op te splitsen in een artistieke en een zakelijke. Die werd respectievelijk toevertrouwd aan de Italiaan Carlo Chatrian en aan de Nederlandse Mariette Rissenbeek. Rissenbeek stond eerder aan de leiding van German Films, het agentschap dat instaat voor de promotie van de Duitse films. Samen vormen ze dus een “Doppelspitze”.

Chatrian ruilde Locarno in voor Berlijn en kan mooie geloofsbrieven voorleggen. Zijn functie omschrijft hij als “bruggenbouwer” en hij laat nooit na om zijn werk als teamwerk te benoemen. In totaal ontvingen hij en zijn team 6.800 filmtitels. Reductie leidde tot achttien competitiefilms uit evenveel landen en goed voor zestien wereldpremières. Wie in de selectie een breuk verwachtte met het tijdperk Dieter Kosslick is eraan voor de moeite. Net zoals dat voor andere grote festivals als Cannes en Venetië het geval is, heeft Berlijn zelfs met een nieuwe directie zijn usual suspects. Waarom ook namen als Hong Sang-soo, Sally Potter, Christian Petzold, Abel Ferrara, Burhan Qurbani weigeren als ze net een nieuwe film af hebben?

Zwaargewicht

Alvast qua titel levert de Afghaans-Duitse cineast Burhan Qurbani een zwaargewicht af want hij stelt een nieuwe filmversie voor van ‘Berlin Alexander Platz’ naar de beroemde roman van Alfred Döblin, eerder vereeuwigd in de gelijknamige televisieserie van Rainer Werner Fassbinder. In de film probeert de uit Guinea-Bissau afkomstige vluchteling Francis een eerlijk leven te leiden in Berlijn maar als illegaal is dat nagenoeg onmogelijk. Francis valt in de handen van drugsdealer Reinhold en transformeert langzaam tot Franz, een crimineel tegen beter weten in.

Met Christian Petzold, al op de Berlinale met o.a. ‘Barbara’ en ‘Transit’ blijven we in Berlijn. Het titelpersonage uit zijn jongste film ‘Undine’ geeft les over de stadsontwikkeling in Berlijn. Zij is eigenlijk een mens geworden waternymf en als ze door haar geliefde wordt verlaten, moet ze die doden om terug in het water te leven. In zijn liefdesfilm laat de regisseur Berlijn een grote rol spelen. “Berlijn, gebouwd op drooggelegde moerassen leeft van ingevoerde mythes en is die nu langzaam aan het vernietigen”, zegt Petzold.

Sporen

En geen twee zonder drie, want ook ‘Schwesterlein’ van de Zwitserse cineasten Stéphanie Chuat en Véronique Reymond speelt zich gedeeltelijk af in de Duitse hoofdstad. Lisa en Sven zijn een tweeling en al is Lisa getrouwd en in Zwitserland gaan wonen, dan klopt haar hart, op het ritme van haar broer, nog altijd in Berlijn. Een agressieve ziekte brengt hen beiden samen in Zwitserland. Chuat en Reymond verdienden hun sporen in Locarno en maken nu de overstap naar de Berlinale. Hun gastheer blijft dezelfde: Carlo Chatrian.

Er dingen slechts twee Amerikaanse films naar de Gouden Beer en beide producties ‘First Cow’ van Kelly Reichardt en ‘Never Rarely Sometimes Always’ van Eliza HIttman komen niet uit de grote studio’s. Chatrian koestert het abortusdrama van Hittman. Maar de jury heeft uiteraard het laatste woord. Zij krijgt nog onder andere de jongste film van Sally Potter ‘The Roads Not Taken’, ‘Siberia’ van Abel Ferrara, Giorgio Diritti’s ‘Hidden Away’ over de schilder Antonio Ligabue, ‘Days’ van Tsai Ming-Liang, ‘Delete History’ van Benoit Delépine en Gustave Kervern op het menu. Politiek gekleurde films worden verwacht van Ritty Pahn met zijn documentaire ‘Irradiated’ en van Mohammad Rasoulof die, ondanks werkverbod in zijn thuisland Iran, ‘There is no Evil’ draaide. Een film waarin vier mannen over de doodstraf converseren. Door Rasoulof, bekend van o.a. ‘A Man of Integrity’, een stem te geven, sluit Chatrian aan bij zijn voorganger Kosslick, die hetzelfde deed voor Jafar Panahi en hem lid maakte van de festivaljury. Zijn in 2015 voorgestelde en clandestien gedraaide ‘Taxi’ won dat jaar zelfs de Gouden Beer.

Auteurs

Al uit dit beknopte competitieoverzicht voel je dat de artistieke leider van de Berlinale voor auteursfilms gaat. Vandaar dat hij nogal abrupt ‘Filmemacher’ antwoordde, toen hem op de voorstelling van het programma gevraagd werd welke vedetten naar de Berlinale kwamen. Later zou hij daaraan toevoegen dat glamour niet tot het DNA van Berlijn behoorde. Een uitspraak die op een koude steen viel bij Brandenburgs cultuurminister Monika Grütters. Sedertdien vernoemt hij dan ook de acteurs en de actrices die naar de Berlinale komen.

Daaronder namen als Sigourney Weaver, Salma Hayek, Willem Dafoe en Helen Mirren, die een ere-Gouden Beer in ontvangst mag nemen. Maar misschien wordt Hillary Clinton de vedette van deze Berlinale. Nanette Burstein draaide een documentaire over Hillary waarin ze aan de hand van beelden en gesprekken op zoek gaat naar de ziel van de vrouw die de race naar het Witte Huis verloor tegen Donald Trump.

‘Hillary’ wordt vertoond in de reeks Berlinale Special. De benaming is niet nieuw, maar krijgt een iets andere inhoud, want Carlo Chatrian brengt daar alle films in onder die vroeger ‘buiten competitie’ werden vertoond. Zo verhuist Agnieszka Holland, een gevestigde competitiewaarde, dit jaar met haar jongste film, ‘Charlatan’ naar de Berlinale Specials.

Glamourzoekers komen bij dat soort films aan hun trekken, belooft Chatrian die zijn eerste Berlinale van start laat gaan met ‘My Salinger Story’ van Philippe Falardeau over een jonge vrouw die de post beantwoordt van schrijver J.D. Salinger. Falardeau draaide eerder het mooie ‘Mr. Lazhar’.

Nieuwe competitie 'Encounters'

Naast het schrappen van “ausser Konkurrenz” verdwijnt tevens de Kulinarische Kino en de Native reeks, twee stokpaardjes van Chatrian’s voorganger. Met ‘Encounters’ roept hij een nieuwe competitie in het leven. Daarin komen films terecht die zowel op esthetisch als op filmisch vlak grenzen aftasten en ze bij voorkeur verleggen. We verwachten werk van vernieuwende, onafhankelijke cineasten als Camilo Restrepo, Tim Sutton, Matias Piñeiro, Josephine Decker en Alexander Kluge. Er worden in totaal 15 films vertoond en door er een competitie van te maken, verhoogt Chatrian de zichtbaarheid van zijn ‘Encounters’. Dat betekent evenwel niet dat die films in aanmerking komen voor een Gouden Beer. Een aparte jury zal wel drie prijzen toekennen: beste film, beste regisseur en speciale prijs van de jury. Dat spelen met de term ‘competitie’ of in het Duits ‘Wettbewerb’, lijkt wel op 'een Kosslickje': Encounters als een aanbouw bij de officiële competitie. De kritiek alsof ‘Encounters’ de sectie ‘Forum des jungen Films’ kannibaliseert door in dezelfde onafhankelijke filmvijver te vissen, schuift de festivaldirecteur aan de kant. Beide secties vullen elkaar aan, zegt hij. Maar je moet wel over de gave van bilocatie beschikken om de 33 competitiefilms te zien.

Tegengewicht

Het toeval wil dat het ‘Forum’ dit jaar zijn vijftigste verjaardag viert. Het Forum kwam er in de nasleep van mei ’68 en was een direct gevolg van het in de soep draaien van de Berlinale in 1970. Michael Verhoevens ‘O.K.’ over vier Amerikaanse G.I.'s die zich vergrepen aan een gewonde Vietnamese jonge vrouw, werd door juryvoorzitter George Stevens als anti-Amerikaans beschouwd en hij legde zijn functie neer. Tumult alom. Als tegengewicht tegen de klassieke film beslisten jonge wolven onder leiding van Ulrich en Erika Gregor om in 1971 een aparte onafhankelijke sectie in het leven te roepen, waar er plaats zou zijn voor de onafhankelijke arthouse film. In deze sectie steekt dit jaar de documentaire van Sofie Benoot, Isabella Tollenaere en Liesbeth De Ceulaer. Naar aanleiding van vijftig jaar Forum wordt ‘O.K.’ als slotfilm vertoond van de jubileumeditie.

Op de 70ste editie van de Berlinale wordt op filmgebied niet achterom gekeken. Chatrian organiseert wel enkele gesprekken over film tussen zeven cineasten die ooit op de Berlinale waren en enkele van hun collega’s. Zo wordt Ang Lee gekoppeld aan Hirokazu Kore-eda en gaat Claire Denis in gesprek met Olivier Assayas. Is dat initiatief voor herhaling vatbaar? Wordt het een onderdeel zoals de “sexy en spannende” Panorama-sectie die er prat op gaat over de grootste jury te beschikken? Iedere toeschouwer mag immers zijn/haar stem uitbrengen op zijn of haar beste film. Ooit won ‘The Broken Circle Breakdown’ van Felix van Groeningen zo in Berlijn de Panorama-publieksprijs.

Van 400 tot 342

Ten opzichte van zijn voorganger is Carlo Chatrian erin geslaagd om het aantal films in de verschillende secties op de Berlinale van 400 tot 342 terug te brengen. Daaronder zijn er 88 kortfilms (daaronder de Vlaamse ‘So We Live’ van Rand Abou Fakher) en 94 documentaires. Panorama wint het met 36 films tegenover de altijd oerdegelijke thematische Retrospective met 35 films en het Forum eveneens met 35 films. Naar geslacht zijn er op de Berlinale 138 vrouwelijke regisseurs of 37,9 procent van het totaal. In 2019 was dat nog 45 procent. De cijfers wat de mannen betreft: 56,9 procent en in 2019 was dat 52 procent. Elf personen hebben de vraag naar het geslacht niet beantwoord. Berlijn schermt dan wel met zijn prijswinnaars: de jongste drie jaren wonnen twee vrouwen, Ilidiko Enydi met ‘On Body and Soul’ en Adine Pintille met ‘Touch Me Not’ een Gouden Beer.

In laatste instantie moeten Chatrian en Rissenbeek nog op zoek naar een nieuwe naam voor de prijs voor de meest innovatieve film in de competitie. Die werd de Alfred Bauer-prijs genoemd, maar met de ophef over diens schandaleus verleden werd die naam geschrapt. Er komt nu een wetenschappelijk onderzoek naar Bauers verleden en naar de manier waarop dat zolang toegedekt kon blijven. Schaam en schande over de Berlinale, is de trend van Duitse commentatoren. Klaart de Berliner Luft op tijdens de volgende dagen? Met sterke films is dat best mogelijk. En waarom 70 jaar Berlinale vieren, als de 75ste editie in de verte lonkt? Een mooie uitweg voor de Berlijnse neofieten Chatrian en Rissenbeek.